Urządzenia i systemy ATEX

Zapewnianie bezpieczeństwa pracowników oraz instalacji technologicznych w obszarach występowania atmosfery potencjalnie wybuchowej wymaga stosowania środków technicznych i rozwiązań typu ATEX, a także odpowiednich procedur określonych przepisami. Zagadnienia te są bardzo istotne w szczególności w branżach procesowych, w sektorze chemicznym i petrochemicznym, a także przemyśle wydobywczym, gdzie takie zagrożenia pojawiają się najczęściej.

Przepisy i normy

Najważniejszymi przepisami dotyczącymi tematyki obszarów zagrożonych wybuchem były w przypadku krajów Unii Europejskiej przez lata dwie dyrektywy. Pierwsza to 94/9/WE (ATEX 95), w której znalazły się informacje dla producentów urządzeń używanych w miejscach zagrożonych wybuchem (szczegóły w normach zharmonizowanych z dyrektywą – m.in. PN-EN 60079 Atmosfery wybuchowe oraz PN-EN 13463 Urządzenia nieelektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem). Drugą z kluczowych dyrektyw stanowiła 99/92/WE, czyli tzw. ATEX 137, dotycząca minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, gdzie może występować atmosfera wybuchowa. Określono w niej również zasady oceny ryzyka eksplozji i podziału miejsc w zakładzie na strefy ze względu na możliwość powstawania atmosfer wybuchowych, a także klasyfikację tych ostatnich wraz z kryteriami doboru urządzeń i systemów ochronnych. Obydwie dyrektywy zostały w Polsce wprowadzone odpowiednimi rozporządzeniami

W kwietniu 2016 roku nastąpiła istotna zmiana, albowiem dyrektywa 94/9/WE została zastąpiona nowym aktem prawnym, którym jest dyrektywa 2014/34/UE (ATEX 114). Dotyczy ona urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej. Od tego samego roku obowiązuje również rozporządzenie Ministra Rozwoju wprowadzające jej postanowienia do polskiego prawa. Chociaż dyrektywa ATEX 114 zastąpiła swoją poprzedniczkę, nie wprowadziła znaczących zmian w zakresie produktów oraz systemów, a także ich klasyfikacji czy procedur dokonywania oceny zgodności. Różnice dotyczą natomiast obowiązków jednostek notyfikowanych oraz podmiotów wprowadzających produkty na rynek.

Jeżeli chodzi o wymagania dotyczące warunków pracy, to od 1999 roku obowiązuje wspomniana ATEX 137 dotycząca minimalnych wymagań bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, gdzie wystąpić może atmosfera wybuchowa. W branży funkcjonuje ona obecnie jako ATEX 153.

Specjalizacja dostawców i nowości

W poprzednim wydaniu informatora (IRA 2020) przedstawiliśmy oferentów komponentów ATEX i wymogi (preferencje zakupowe klientów). Teraz rozszerzamy ten opis o kwestie dotyczące specjalizacji dostawców i oferowanych nowości.

Jak omówiono powyżej, produkty do pracy w strefach zagrożonych wybuchem muszą mieć odpowiednią konstrukcję, zapewniać zgodność z przepisami, a część z nich musi także przejść badanie typu. Również cała omawiana dziedzina jest specjalistyczna i wymaga fachowej wiedzy. Ostatnie ze stwierdzeń pojawiło się w komentarzach wielu naszych respondentów. Zdaniem części z nich znajomość zagadnień ATEX ograniczona jest do niewielkiej grupy specjalistów – zarówno po stronie dostawców, jak też odbiorców. Potwierdzają to wyniki ankiety w przypadku odpowiedzi na pytanie "czy branża wymaga specjalizacji, czy jest podobna do innych?", gdzie zdecydowanie przeważały te pierwsze. Niewątpliwie rynek jest bardzo specyficzny i wymusza na dostawcach dogłębną znajomość omawianej tematyki, zaś na integratorach – posiadanie dużego doświadczenia obiektowego. Oczywiście komponenty ATEX pojawiają się też w ofertach firm działających na szerokim rynku (np. dystrybutorzy katalogowi, hurtownie elektrotechniczne), aczkolwiek zdecydowanie przeważa tu model specjalizacji.

 

Główni krajowi odbiorcy produktów z certyfikatem ATEX

 

Na czym zarabia się w omawianej branży?

Zapytani o nowości i trendy w branży, respondenci zdecydowanie najczęściej wskazywali na rozwój technologii bezprzewodowych i pojawianie się produktów ATEX z możliwościami takiej komunikacji. Wymieniane tu były: detektory z komunikacją bezprzewodową, komponenty WirelessHART, urządzenia mobilne (tablety, smartfony) do pracy w strefach zagrożonych wybuchem, a także czujniki i łączniki elektromechaniczne w wykonaniu bezprzewodowym. Dodatkowo pojawiła się komunikacja przewodowa, a dokładniej urządzenia Ex z interfejsami IO-Link.

Spośród produktów wymieniane były również: kompaktowe dławnice z wkładami kaskadowymi i poliamidowe peszle dopuszczone do pracy w strefach Ex, a także nowe rodzaje komputerów przemysłowych i kamer optycznych/termowizyjnych ATEX. Jeżeli zaś chodzi o kierunki technologicznego rozwoju produktów, respondenci wskazywali m.in.: miniaturyzację urządzeń oraz dostępność produktów do pracy w surowych warunkach otoczenia (w szczególności w niskich temperaturach, tj. do –60°C). Należy zaznaczyć, że w odpowiedziach pojawiły się też komentarze, jakoby w branży nowości raczej nie było lub ich rozwój odbywał się w powolnym tempie, polegając na unowocześnianiu istniejących rozwiązań.

Rynek w liczbach

Koniunktura w krajowej branży jest pozytywna. Zdaniem aż 87% respondentów sytuacja jest dobra lub bardzo dobra, choć też widać pewne oznaki jej pogarszania się (5% odpowiedzi "słaba" w 2015 roku vs 13% takich odpowiedzi obecnie). Jeden z respondentów skomentował to: "na rynku jest odczuwalny spadek inwestycji – choćby w sektorze budżetowym, czyli w energetyce, przemyśle wydobywczym i pokrewnych branżach".

 

Aktualna sytuacja na omawianym rynku jest w porównaniu z ostatnimi latami…

Tradycyjnie trudne było natomiast określenie wartości rynku, głównie ze względu na różnorodność dostarczanych produktów. Tworzą one szerokie spektrum urządzeń automatyki i sterowania, elektrycznych oraz elektrotechnicznych, co widać w publikowanych tabelach. Respondenci, zapytani o roczne obroty w branży dystrybucji produktów ATEX w Polsce, podawali kwoty od 10 do ponad 100 mln zł rocznie, w zależności od grupy (tj. I lub II). Jest to mniejszy zakres niż w analizie sprzed dwóch lat (od kilku do 200‒300 mln zł), ale i tak nie daje on możliwości precyzyjnego określenia stanu rzeczy na rynku.

Dodatkowo udało się uzyskać oszacowania wartości sprzedaży dla następujących grup produktów: bariery separacyjne sygnałów (kilkadziesiąt mln zł rocznie), przetworniki pomiarowe ATEX (10‒20 mln), przekaźniki (5 mln), silniki do pracy w strefach zagrożonych wybuchem (50 mln). Warto te dane uzupełnić o wyniki z poprzedniego badania (2017 rok), gdzie sektor związany z dystrybucją obudów do stref Ex określony został na kwotę kilku mln zł rocznie, zaś branża sterowników do użycia w obszarach zagrożonych wybuchem – na około 5 mln zł. Dodatkowo wartość rynku obudów ATEX, przy czym dotyczy to już badania z 2015 roku, oszacowana została na 10‒30 mln zł rocznie.

Przedstawiona branża jest rynkiem dojrzałym, traktowanym jako perspektywiczny. Jej przyszłość, zgodnie z opiniami respondentów, związana jest przede wszystkim z sektorem chemicznym, petrochemicznym, a także gazowniczym i... górnictwem. Chociaż w przemyśle wydobywczym mówi się już od lat o dekoniunkturze, konieczność wymiany serwisowej produktów w nim użytkowanych, a także duża liczba miejsc wymagających ochrony przeciwwybuchowej sprawiają, że sektor ten jest ciągle atrakcyjny.

 

Najpopularniejsze marki produktów i urządzeń do pracy w strefach – zestawienie nie odzwierciedla udziałów wymienionych firm w rynku