Ocena ryzyka dla czynności charakteryzujących się dużą częstością powtórzeń

Niski poziom bezpieczeństwa i higieny pracy może być przyczyną znacznych kosztów, związanych na przykład z absencją chorobową pracowników. W minionych latach jedną z częściej powtarzających się przyczyn tej nieobecności były dolegliwości narządu ruchu, będące skutkiem nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego.

Warto pamiętać, że tego typu dolegliwości zwykle towarzyszą pracownikowi nie tylko w czasie pracy (często jednocześnie zmniejszając jego wydajność), ale też w życiu prywatnym, przyczyniając się do znacznego obniżenia komfortu życia – dlatego tak ważne jest, aby oprócz bezpieczeństwa pamiętać również o ergonomii pracy.

Jednym z problemów z zakresu ergonomii często spotykanym w zakładach przemysłowych jest praca wykonywana z dużą częstością powtórzeń. Wykonywanie pracy tego rodzaju może prowadzić do zmęczenia fizycznego i psychicznego, a także dużego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego, co z kolei prowadzi do dyskomfortu i zaburzeń układu ruchu. W ocenie i ograniczeniu ryzyka związanego z tego rodzaju pracą przychodzi nam z pomocą norma PN-EN 1005-5 (Bezpieczeństwo maszyn – Możliwości fizyczne człowieka – Część 5: Ocena ryzyka dotycząca czynności wykonywanych z dużą częstością powtórzeń). Norma ma zastosowanie do oceny ryzyka prac wiążących się z powtarzanymi ruchami w obrębie kończyn górnych (bez uwzględnienia obszaru barków), nie jest przeznaczona do oceny ruchów powtarzalnych i związanego z nimi ryzyka dla szyi, pleców czy kończyn dolnych.

Na rysunku 1 przedstawiono model oceny ryzyka zawarty w normie PN-EN 1005-5 dotyczący tych czynności.

 

Rys. 1

Pierwszym etapem oceny jest ustalenie, czy istnieją zagrożenia. Jeżeli spełnione są następujące warunki, można przyjąć, że nie występują zagrożenia związane z pracą powtarzalną kończyn górnych:

• zadanie nie charakteryzuje się występowaniem cykli pracy,
• występują cykle pracy, ale większość zadań stanowią czynności percepcyjne/poznawcze, ruch kończyn górnych występuje rzadko.

W przypadku stwierdzenia występowania zagrożeń związanych z pracą powtarzalną konieczna jest dokładna analiza całego procesu pracy.

Kolejny etap oceny to sprawdzenie czy może zostać zastosowana uproszczona metoda oceny (metoda 1). Metoda ta może być stosowana, jeżeli dla obu kończyn górnych spełnione są następujące warunki:

• nie ma konieczności używania siły lub użycie siły jest zgodne z zaleconymi limitami normy PN-EN 1005-3+A1:2009 – Bezpieczeństwo maszyn – Możliwości fizyczne człowieka - Część 3: Zalecane wartości graniczne sił przy obsłudze maszyn,

– nie występują niewygodne pozycje i ruchy:

• przyjmowane pozycje i wykonywane ruchy ramienia mieszczą się w zakresie 0°-20°,
• ruchy w stawach łokcia i nadgarstka nie przekraczają 50% zakresu,
• rodzaj stosowanego chwytu: to chwyt siłowy lub palcowy nietrwający dłużej niż 1/3 cyklu,

– występuje niska powtarzalność:

• czas cyklu przekracza 30 sekund,
• te same akcje techniczne nie są powtarzane przez więcej niż 50% czasu cyklu,

– częstotliwość akcji technicznych (FF) dla obu kończyn górnych nie przekracza 40 czynności na minutę,

– nie występują dodatkowe czynniki ryzyka (np. wibracje, ucisk na struktury anatomiczne, narażenie na chłód).

Jeśli wszystkie wymienione powyżej warunki są spełnione, ryzyko może zostać uznane za dopuszczalne i nie ma konieczności podejmowania dalszych działań. Jeśli któryś z wymienionych powyżej warunków nie jest spełniony, należy wykonać bardziej szczegółową analizę przy użyciu omówionej poniżej metody 2. W metodzie tej ryzyko zależy od wartości indeksu OCRA (OCcupational Repetitive Action).

Indeks OCRA określany jest przez stosunek liczby podstawowych działań technicznych niezbędnych do wykonania zadania (FF) oraz zalecanej liczby czynności podstawowych w ciągu minuty (RF). Indeks OCRA wyznaczany jest dla obu kończyn górnych oddzielnie.

FF – liczba czynności podstawowych,
RF – zalecana liczba czynności podstawowych w ciągu minuty.

Wartość współczynników FF i RF wyznaczamy z wartości:

FCT – przewidywany czas trwania cyklu wyrażony w sekundach,
NTC – liczba czynności podstawowych (dla każdej kończyny górnej) potrzebnych do wykonania zadania podczas jednego cyklu.

CF – wartość odniesienia wynosząca 30 razy/min (jest to stała wyrażająca liczbę czynności podstawowych wykonywanych w czasie 1 min),

Po_M – współczynnik pozycji ciała,
Re_M – współczynnik powtarzalności,
Ad_M – współczynnik czynników dodatkowych,
Fo_M – współczynnik siły,
Rc_M – współczynnik okresu odpoczynku,
Du_M – współczynnik czasu trwania każdej z czynności powtarzalnej.

Poniżej zamieszczono krótkie omówienie zasad doboru poszczególnych współczynników.

WSPÓŁCZYNNIK POZYCJI CIAŁA (PO_M)

Jeżeli spełnione są warunki dotyczące pozycji wymienione w metodzie 1, przyjmujemy Po_M = 1. W przeciwnym razie współczynnik pozycji odczytujemy z tabeli 2.

WSPÓŁCZYNNIK POWTARZALNOŚCI (RE_M)

Jeżeli zadanie wymaga wykonania kończynami górnymi tych samych czynności podstawowych przez co najmniej 50% czasu cyklu lub jeżeli czas cyklu jest krótszy niż 15 sekund, przyjmujemy Re_M = 0,7

W przeciwnym razie Re_M = 1.

WSPÓŁCZYNNIK CZYNNIKÓW DODATKOWYCH (AD_M)

Najczęściej występujące czynniki dodatkowe to:

• używanie narzędzi wibracyjnych,
• czynności wymagające uderzeń (np. praca z użyciem młotka),
• konieczność pracy z dużą dokładnością (tolerancja 1‒2 mm przy pozycjonowaniu obiektu),
• ucisk struktur anatomicznych ręki/przedramienia przez narzędzia lub elementy stanowiska pracy,
• występowanie mrozu, zimna,
• użytkowanie rękawic ograniczających wygodę w czasie wykonywanych czynności,
• śliska powierzchnia przedmiotów,
• wysokie tempo pracy.
• W zależności od czasu występowania czynników dodatkowych w czasie cyklu pracy dobieramy wartość mnożnika Ad_M:
  -Ad_M=1, jeżeli dodatkowe czynniki są obecne przez mniej niż 25% czasu cyklu,
  -Ad_M=0,95, jeżeli dodatkowe czynniki są obecne przez 1/3 (od 25% do 50%) czasu cyklu,
  -Ad_M=0,90, jeżeli dodatkowe czynniki są obecne przez 2/3 (od 51% do 80%) czasu cyklu,
  -Ad_M=0,80, jeżeli dodatkowe czynniki są obecne przez 3/3 (ponad 80%) czasu cyklu.

WSPÓŁCZYNNIK SIŁY (FO_M)

Potrzeba użycia siły w czasie wykonywanej pracy może być związana z poruszaniem się, trzymaniem/ przenoszeniem narzędzi/przedmiotów lub utrzymywaniem części ciała w określonym miejscu i pozycji.

Jeżeli spełnione są kryteria metody 1, można przyjąć FO_M=1. W przeciwnym razie, aby określić wartość mnożnika siły, można skorzystać z jednej z dwóch przedstawionych w normie PN-EN 1005-5 procedur:

-podejście biomechaniczne oparte na rozkładach siły populacji,
-określenie mnożnika siły z użyciem skali Borga.

Ocena z użyciem skali Borga polega na subiektywnym określeniu odczuwanego obciążenia związanego z wykonywaniem poszczególnych czynności podstawowych – dlatego ważne jest, aby to pracownik wykonujący dane zadanie sam ocenił odczuwany wysiłek towarzyszący poszczególnym działaniom. Mnożnik siły (Fo_M) stanowi średnią ważoną poszczególnych ocen jednostkowych (dla każdej czynności podstawowej).

WSPÓŁCZYNNIK OKRESU ODPOCZYNKU (RC_M) I CZASU PRACY POWTARZALNEJ (DU_M)

Wartość współczynników możemy odczytać z tabel 4 i 5.

Zastosowanie normy PN-EN 1005-5 pozwala na przeprowadzenie kompleksowej oceny ryzyka związanego z wykonywaniem czynności charakteryzujących się dużą częstością powtórzeń dla kończyn górnych. W normie znajdują się przykłady prawidłowego wykonania oceny oraz działań, jakie można podjąć w celu zmniejszenia ryzyka.

Weronika Zülsdorff

ELOKON Polska
www.elokon.pl