Urządzenia i systemy ATEX

Produkty ATEX są najczęściej wykorzystywane w branży chemicznej i petrochemicznej, w sektorze wydobywczym (górnictwo) oraz gazowniczym. To właśnie w tych obszarach zagrożenia występują najczęściej, a skutki potencjalnych wybuchów mogą być największe. Kolejne zastosowania obejmują m.in.: przemysł zbożowy, cementowy, branżę spożywczą, drzewną oraz sieci przesyłowe. Zagrożenia tutaj występujące mają zwykle charakter lokalny, uzależnione od specyfiki wytwarzanych bądź przetwarzanych surowców. W analizie zamykającej czwarty dział przedstawiamy tematykę dotyczącą sektora produkcji i dystrybucji urządzeń oraz innych wyrobów do zastosowań w strefach zagrożonych wybuchem.

Parametry są kluczowe

Produkty do zastosowań w strefach zagrożonych wybuchem to wyroby o cechach odmiennych od całej reszty "standardowych" wyrobów z obszaru automatyki przemysłowej. Wiąże się to przede wszystkim z ich wykonaniem fizycznym, ze stosowanymi obudowami, które mają zapewniać iskrobezpieczeństwo, ew. też ognioodporność. Powiązanym zagadnieniem jest konieczność wykonywania testów oraz innych procedur przez jednostki notyfikowane.

Parametry oraz cechy, które warunkują poprawne działanie urządzeń oraz przekładają się na bezpieczeństwo personelu, wskazało jako kluczowe aż 76% respondentów. Wraz z tym "cena" trafiła na jedno z kolejnych miejsc listy – w bieżącym badaniu na trzecie (58% odpowiednio). Zbliżone pozycje zajęły wskazania dotyczące jakości oraz marki producenta. Na dalszych pozycjach znalazły się, analogicznie do poprzednich lat, współpraca z dostawcą i kompleksowość oferty.

 

Obszary najczęstszego wykorzystania produktów z certyfikatem ATEX

W ramach prowadzonego badania zapytaliśmy dostawców o największe ich zdaniem nowości w omawianej dziedzinie. Wprawdzie kilka odpowiedzi brzmiało: "brak nowości", jednak pojawiły się też wskazania pewnych produktów oraz trendów. Do tych ostatnich należy promowanie przez dużych dostawców automatyki rozwiązań zintegrowanych, przykładowo sterowników do stosowania w strefach zagrożonych wybuchem. Inne to m.in.: różnorodność interfejsów cyfrowych wykorzystywanych w urządzeniach, przemysłowy Internet Rzeczy (IIoT) oraz "rozwój technologii ethernetowych pod kątem automatyki procesowej". Istotną grupę odpowiedzi tworzyły te dotyczące komunikacji bezprzewodowej – zdaniem respondentów taki rodzaj wymiany danych staje się coraz popularniejszy również w obszarach zagrożonych wybuchem. Dotyczy to zarówno czujników i akwizycji danych, jak też innych produktów, takich jak bezprzewodowa aparatura sterownicza. Finalnie pojawiły się wskazania dotyczące miniaturyzacji produktów, choć trend ten jest w omawianej branży raczej marginalny.

ATEX i branża górnicza Górnictwo to gałąź gospodarki z długą historią, której początki sięgają epoki kamienia. Cały ten czas ewoluowało, przy czym rozwój był nakierowany zarówno na zwiększanie wydajności wydobycia, jak też poprawę bezpieczeństwa górników. Dzisiaj branża ta wdraża różnorodne rozwiązania z dziedziny automatyki, pomiarów, komunikacji, a także korzysta z urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym. Przykładem rozwiązań dla górnictwa są obudowy w wykonaniu przeciwwybuchowym. Są one kluczowe, bowiem w strefach zagrożonych wybuchem wolno korzystać tylko z urządzeń spełniających wymagania dyrektywy ATEX. Przystosowując sprzęt elektryczny oraz nieelektryczny do pracy w takich warunkach, trzeba przede wszystkim zapobiec zapłonowi atmosfery wybuchowej, którego mógłby on być źródłem. Oznacza to, że nie można dopuścić do wystąpienia iskrzenia, na przykład na skutek tarcia, uderzenia lub w wyniku wyładowania elektrostatycznego. Warunkiem jest też to, aby części, które mają kontakt z mieszaniną wybuchową, nie osiągały temperatury jej zapłonu. Zalecenia projektowe na ten temat zostały zamieszczone w normach z serii PN- EN 60079 zharmonizowanych z dyrektywą ATEX. Wyróżniono w nich kilka przypadków, w których środki ochronne nie pozwalają na zaistnienie niebezpiecznej sytuacji. W pierwszym przedostanie się mieszaniny wybuchowej do sprzętu, w którym może znajdować się źródło zapłonu i to, że do niego dojdzie, jest dopuszczalne, jednak wyklucza się przeniknięcie ognia do otoczenia. Przykładowe typy zabezpieczeń spełniające ten wymóg to: obudowy ognioszczelne (Ex d według PN- EN 60079-1) oraz osłony piaskowe (Ex q, PN- EN 60079-5). Ochrona w postaci obudowy gazowej z nadciśnieniem (Ex p, PN- EN 60079-2), przez zanurzenie w cieczy (Ex o, PN- EN 60079-6) lub hermetyzację (Ex m, PN- EN 60079-18) to natomiast przykłady zabezpieczeń zapobiegających wnikaniu mieszaniny wybuchowej i/albo jej zetknięciu z wewnętrznymi wynikającymi z funkcji urządzenia potencjalnymi źródłami zapłonu. Zabezpieczenie urządzeń za pomocą budowy wzmocnionej (Ex e, PN- EN 60079-7) gwarantuje zaś, że nawet jeśli mieszanina wybuchowa przedostanie się do obudowy działającego sprzętu, to się nie zapali. Iskrzenie ani podwyższone temperatury nie wystąpią również w urządzeniach iskrobezpiecznych (Ex i, PN- EN 60079-11). Więcej na omawiany temat Prezentowany fragment dotyczący obudów pochodzi z artykułu wiodącego wydania APA z marca 2023 (3/23) – "Branża górnicza – automatyka, pomiary, ATEX". Polecamy jego lekturę, publikacja jest również dostępna na stronie www.automatykaB2B.pl w dziale "tematy numerów".

Czy specjalizacja jest konieczna?

Sprzedaż urządzeń i innych produktów do stref zagrożonych wybuchem najczęściej wiąże się z ich dostarczaniem do klientów końcowych – albo bezpośrednio, albo poprzez specjalizowanych integratorów systemów. Jeżeli spojrzymy na głównych odbiorców produktów, to właśnie dwie wymienione grupy są tu najbardziej znaczące. Na kolejnych miejscach sklasyfikowani zostali producenci maszyn (firmy OEM) oraz resellerzy. Jest to sytuacja analogiczna do poprzednich badań, przy czym zaobserwować można wzrost dla wytwórców maszyn.

 

Najważniejsze dla klientów cechy omawianych produktów

 

Odpowiedzi na pytanie: "Czy branża ATEX wymaga specjalizacji, czy jest podobna do innych?"

O ile o dostawcach i sytuacji na rynku pisaliśmy więcej w zeszłym wydaniu informatora (IRA 2023), o tyle warto w tym miejscu omówić sposoby działania firm branżowych. Niewątpliwie bardzo istotne są w tym zakresie szkolenia i ogólnie przekazywanie wiedzy. Dzieje się tak, gdyż tematyka bezpieczeństwa, czy to funkcjonalnego (maszynowego), czy przeciwwybuchowego, to w przemyśle obszary wyjątkowo silnie obwarowane przepisami oraz normami. "Obok zwykłej sprzedaży podzespołów, wielu klientów wymaga specjalistycznej wiedzy na temat przepisów prawa, sposobu funkcjonowania danego urządzenia oraz stosowanych metod ochrony" – stwierdza jeden z rozmówców. "Znajomość zagadnień ATEX ograniczona do niewielkiej grupy specjalistów tak po stronie dostawców jak i odbiorców", "wymagane są odpowiednie kompetencje", "wymagana jest duża wiedza i praktyka" – to komentarze kolejnych.

 

Konkurencja na polskim rynku produktów ATEX

Dwóch na trzech ankietowanych uznało, że branża dystrybucji produktów ATEX wymaga zachowywania wysokiego poziomu specjalizacji i wyróżnia się tym na tle innych sektorów rynku. Należy przy tym zauważyć, że jest to wynik nieco inny niż uzyskany dwa lata temu – takiego zdania było wtedy aż 88% osób. Niemniej jednak nie daje to, naszym zdaniem, podstaw do twierdzenia, że następuje tu istotna zmiana czy też mamy do czynienia z nowym trendem.

W dotychczas publikowanych analizach poświęconych branży ATEX na topie zestawień, jeżeli chodzi o rozpoznawalność marek na rynku, znajdowały się najczęściej przedsiębiorstwa Bartec oraz R. Stahl. Specjalizują się one w produktach elektrycznych, automatyce, komponentach sterowniczo-sygnalizacyjnych i innych związanych z obszarem iskrobezpieczeństwa. Trzecią z wysoce rozpoznawalnych marek była Pepperl+Fuchs – dostawca szerokiej gamy czujników, barier iskrobezpiecznych i różnych urządzeń do stref zagrożonych wybuchem.

 

Branże będące najbardziej perspektywicznymi odbiorcami komponentów i urządzeń do stref Ex

Z podobnym do powyższego stanem mamy do czynienia obecnie. O ile w stosunku do wyników sprzed dwóch lat można mówić o nieco większej popularności marki Pepperl+Fuchs, nieco mniejszej Bartec, o tyle firmy na podium są takie same. Kolejne, bliskie miejsca zajęły: steute, Sick, Turck, E+H, Schischek oraz Phoenix Contact i Emerson.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że prezentowana statystyka jest poniekąd krzywdząca, bowiem dyskryminuje firmy będące specjalistami w wąskich obszarach rynku – np. w dostarczaniu silników Ex. Tego typu przedsiębiorstwa, z racji swojego asortymentu, nie trafiają na czołowe miejsca ogólnych rankingów popularności.