WIĘCEJ NIŻ PRZEMYSŁ

Zestaw analiz publikowanych w bieżącym informatorze kończymy przedstawieniem dwóch tematów, którymi zainteresowanych jest coraz więcej firm z naszej branży. Pierwszym jest automatyka budynkowa, w przypadku której wiele rozwiązań w zakresie sterowania, transmisji danych czy oprogramowania jest analogicznych do automatyki przemysłowej. Drugi z rozdziałów poświęcamy tematyce oszczędności energii, co dotyczy pomiarów jej zużycia, jakości, a także analizy wyników i wdrażania systemów energooszczędnych. W tym obszarze działa spora grupa przedsiębiorstw, zaś ich klienci - czy to z branży produkcyjnej, czy firmy spoza przemysłu - coraz chętniej sięgają po rozwiązania zapewniające oszczędności mediów i zmniejszanie kosztów operacyjnych.

Automatyka budynkowa

Systemy automatyki budynkowej stanowią sieć urządzeń służących do monitorowania oraz sterowania elektrycznymi, mechanicznymi i innymi instalacjami wewnątrz budynków oraz innych obiektów. Ich zastosowanie ma ułatwiać zarządzanie różnymi systemami, optymalizując ich pracę, zapewniając oszczędności użytkowe oraz udogodnienia dla osób znajdujących się w pomieszczeniach.

Rynek ten rozwijał się w ostatnich latach dynamicznie, choć nie obyło się bez znaczących, dynamicznych zmian, o których pisaliśmy w zeszłorocznym wydaniu informatora. W bieżącym rozdziale przedstawiamy zastosowania automatyki budynkowej w Polsce i dostawców produktów z omawianego zakresu.

Segmentacja rynku i aplikacji

Systemy i aplikacje związane z budynkami, którymi najczęściej są zainteresowani lokalni klienci

Tytułowa "automatyka budynkowa" dotyczyć może wielu systemów i instalacji. Tak naprawdę bowiem elementem automatyki jest indywidualny regulator temperatury w pomieszczeniu, sterownik w centrali klimatyzacyjnej, moduł wykorzystany w systemie kontroli dostępu czy sterownik klap oddymiających w instalacji przeciwpożarowej.

Z tych powodów o systemach w budynkach powinno się myśleć jako o ogóle różnych instalacji i urządzeń, które znajdują się w różnorodnych budynkach i są w jakiś sposób nadzorowane oraz sterowane. W ten sposób również - dokonując podziału na cztery grupy instalacji - przygotowaliśmy ankietę rozsyłaną do firm branżowych.

W szerokim spektrum instalacji budynkowych dwie pierwsze grupy stanowią sieci sanitarne, a więc te związane z dostarczaniem i uzdatnianiem wody, kanalizacją, systemami przeciwpożarowymi i gazowymi, oraz sieci elektroenergetyczne/zasilające. W przypadku tych ostatnich automatyka stosowana jest m.in. w zakresie zarządzania pracą urządzeń zasilających, rozdzielni oraz, dla większych obiektów, do kontroli systemów zasilania awaryjnego.

Lista zagadnień związanych z obydwoma typami instalacji dotyczy także pomiarów zużycia mediów i energii i przesyłania oraz analizy tych danych. Mówiąc o zasilaniu, warto wspomnieć też o aplikacjach związanych z oświetleniem, dla których branża automatyki ma kilka technologii, takich jak przykładowo DALI.

Obszarem, w którym robi się duży biznes, jest ten związany z systemami ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji (HVAC). Skrót ten jest w praktyce określeniem dużej grupy systemów - zarówno tych centralnych, zapewniających odpowiednią ilość powietrza o określonej temperaturze i innych parametrach (wilgotność, zawartość CO₂, czystość), jak też pomieszczeniowych, pozwalających poszczególnym użytkownikom budynku na komfortową regulację mikroklimatu.

W omawianym zakresie branża ma do zaoferowania bardzo wiele, gdyż instalacje HVAC tworzone są na różne sposoby - te klimatyzacyjne m.in. z wykorzystaniem systemów wody lodowej oraz jako wersje z bezpośrednim odparowaniem, zaś grzewcze - oprócz standardowych kotłowni - także z użyciem pomp ciepła czy przykładowo instalacji solarnych.

Orientacyjny podział zużycia energii w budynkach komercyjnych - średnio ponad 40% stanowią wydatki na pracę systemów HVAC

Większość z wymienionych systemów zawiera elementy automatyki, gdyż takimi instalacjami trzeba zarówno sterować, jak też są one źródłem informacji dla nadrzędnych systemów zarządzania. W ostatnim z przypadków integracja pozwala również na kompleksowe wykorzystanie danych np. z systemu pogodowego i na tej podstawie sterowanie urządzeniami wykonawczymi znajdującymi się w budynku.

Przykładowo system nadrzędny może podjąć decyzję o automatycznym zamknięciu lub przymknięciu okien, sterować pracą grzejników na podstawie pomiarów temperatury lub oświetleniem wewnętrznym i zewnętrznym w zależności od obecności osób i ilości światła słonecznego.

Czwartą grupę systemów, która jest jednocześnie tematycznie najbardziej różnorodna, stanowią instalacje niskonapięciowe oraz te związane z kontrolą pracy obiektów. Zaliczyć do nich można m.in. systemy kontroli dostępu, telewizji dozorowej oraz sygnalizacji włamania i alarmowy. Stanowią one pakiet często występujący w budynkach o różnej wielkości i to niekoniecznie tych najbardziej nowoczesnych.

Do "standardowego wyposażenia" obiektów należą również systemy przeciwpożarowe (wykrywanie pożaru oraz ochrona przed jego skutkami) i ostrzegające osoby znajdujące się w budynku w przypadku zaistnienia sytuacji niebezpiecznej.

Ważną grupą instalacji niskonapięciowych są wreszcie te multimedialne oraz naturalnie teleinformatyczne, które w dzisiejszych czasach są dla większości użytkowników równie niezbędnym elementem biur i domów, jak sieć zasilająca. Nad pracą wielu z nich czuwają nieraz nadrzędne systemy BMS.

W przypadku mniejszych budynków spotyka się też systemy inteligentne o różnej skali (systemy inteligentnego domu), które tak naprawdę zawierają wiele z elementów instalacji dotychczas wymienionych, pozwalając na zaawansowaną kontrolę pracy urządzeń (np. AGD, oświetlenia, rolet, itd.) oraz komunikację z użytkownikiem.

Dostawcy działający w branży

Grupy klientów będące najczęstszymi odbiorcami produktów z omawianego zakresu

Po stronie podażowej wyróżnić można kilka typów przedsiębiorstw, z czego prawdopodobnie najważniejszą część stanowią producenci. W zakresie systemów sterowania do najbardziej znanych firm zaliczają się: Delta Controls, Honeywell (i należąca do niego firma Saia Burgess Controls), Siemens i oczywiście Schneider Electric.

Ta ostatnia w 2003 roku przejęła marki TAC oraz Andover Controls, które wraz z innymi firmami stanowią obecnie trzon oferty połączonej w ramach pionu budynków Schneider Electric. Z kolei systemy bezpieczeństwa pożarowego to firmy takie jak m.in. D+H, Belimo, Honeywell, Polon Alfa czy Schrack Seconet, zaś gdy mówi się o telewizji dozorowej pojawiają się marki Bosch, C&C, GE, JVC, Pelco (Schneider Electric) czy Ultrak.

Osoby zajmujące się systemami zasilania i elektroenergetycznymi w ankietach wymieniały zaś przedsiębiorstwa takie jak Eaton, Legrand, Siemens, Schneider Electric czy Phoenix Contact, natomiast klimatyzacją i wentylacją - Emerson Network Power, APC, Daikin, Mitsubishi Electric, Fujitsu, LG, Samsung oraz Trane.

Na rynku działa też wielu dystrybutorów - zarówno firm specjalizujących się w konkretnych obszarach czy zagadnieniach związanych z omawianą tematyką, jak też będących dystrybutorami szerokiego zakresu produktów.

Reprezentantów obydwu grup znaleźć można w tabeli, zaś same firmy oferują często dosyć szeroki pakiet produktów z zakresu automatyki domowej, komponentów instalacji niskonapięciowych oraz HVAC. Z drugiej strony przy dużych inwestycjach standardem są bezpośrednie zakupy dokonywane przez integratora u producenta.

Jeżeli chodzi o najpopularniejsze na rynku marki produktów, to respondentów ankiety redakcyjnej zapytaliśmy o jedną z grup - sterowników do zastosowań w automatyce budynkowej. Dotyczy to przede wszystkim urządzeń swobodnie programowalnych, choć pojawiające się odpowiedzi dotyczyły też regulatorów pomieszczeniowych i pokrewnych urządzeń, w tym nie zawsze z obszaru automatyki budynkowej.

Najczęściej pojawiającymi się nazwami były: Schneider Electric, Siemens oraz Honeywell. Wysokie miejsca zajęły też Saia (marka ta funkcjonuje oddzielnie, ale firma należy do koncernu Honeywell), Delta Controls, Fatek, Beckhoff oraz WAGO i Zamel. Pojawiły się też firmy bardziej znane z produktów automatyki domowej - m.in. Fibaro i Moeller (Eaton).

Co i jak się automatyzuje?

Dostawcy urządzeń i usług związanych z automatyką budynkową i inteligentnymi budynkami

Podobnie jak przemyśle, tak również w przypadku budynków automatyzuje się przede wszystkim miejsca będące centrami kosztowymi - takie, gdzie wydatki na użytkowanie są duże i koszty te mogą być w istotnym stopniu zmniejszone dzięki wykorzystaniu automatyki.

Należą do nich przede wszystkim systemy HVAC i te związane z mediami. Jeżeli chodzi o podział zużycia energii w budynkach komercyjnych, to średnio 40% i więcej stanowią wydatki na pracę systemów wentylacji, grzania i klimatyzacji, o połowę mniej na oświetlenie!

Można uznać, że właściwie wszystkie nowoczesne obiekty komercyjne wyposażane są w systemy klimatyzacji, a te ostatnie coraz częściej instalowane są też w budynkach mieszkalnych, sklepach i innych niewielkich obiektach. O ile w ostatnim z przypadków trudno mówić o systemach ze złożoną automatyką, o tyle rynek HVAC w przypadku budynków komercyjnych, hoteli, stadionów, lotnisk czy centrów handlowych to duży biznes, który w ostatniej dekadzie rozwijał się u nas w szybkim tempie.

Z komentarzy dostawców wywnioskować można, że branża ta jest w mniejszym stopniu podatna na wahania koniunktury niż cały sektor budowlany, firmy zajmują się najczęściej nowobudowanymi obiektami oraz korzystają z faktu dosyć szybkiego rozwoju technologicznego w zakresie samych urządzeń.

Ten ostatni pozwala na tworzenie systemów charakteryzujących się coraz wyższym współczynnikiem efektywności, co jest ważne m.in. ze względu ma przepisy i dyrektywy takie jak ErP, a także funkcjonalności (różne tryby pracy, możliwość łatwej integracji z systemami nadrzędnymi za pomocą standardowych sieci wykorzystywanych w automatyce budynkowej oraz zdalnej kontroli). Ocenia się, co podajemy za jednym z magazynów branżowych, że wartość rynku systemów HVAC wynosi w Polsce około 150-170 mln euro rocznie.

Jakiego rodzaju systemami, instalacjami czy usługami są zainteresowane firmy inwestujące w budynki i modernizujące je oraz co generalni wykonawcy zlecają podwykonawcom? Oprócz automatyki systemów HVAC wdrażane są rozwiązania do pomiarów i kontroli zużycia mediów, systemy automatyki węzłów c.w.u., a także kompletne systemy BMS.

Te ostatnie realizują wprawdzie wiele różnych zadań związanych m.in. z gromadzeniem i przetwarzaniem danych, kontrolą oraz optymalizacją pracy instalacji, ale pozwalają też właśnie na minimalizację zużycia mediów i energii. Do często wykonywanych aplikacji należą również te obejmujące kontrolę systemów oświetleniowych, sygnalizację włamania, kontrolę dostępu i telewizją dozorową. Kolejne miejsca zajmują przede wszystkim pozostałe instalacje niskonapięciowe.

Warto zauważyć, że w sprzedaży - czy to automatyki budynkowej, czy innych systemów - liczy się kompleksowość. Odbiorcy zainteresowani są w większości przypadków kompletacjami, systemami, a nie pojedynczymi komponentami.

Najważniejsze dla klientów cechy systemów automatyki budynkowej

Odpowiadając na pytanie o charakter sprzedaży podzespołów automatyki budynkowej, tak właśnie stwierdziło blisko 3/4 respondentów. Podobne wyniki przyniosło też pytanie o to, na czym tak naprawdę zarabiają firmy działające w branży. Większość odpowiedzi dotyczyło dostarczania systemów oraz usług, podczas gdy jedynie co czwarta samych komponentów.

Respondentów zapytaliśmy również o przyszłość - o najbardziej perspektywiczne obszary bądź typy aplikacji w kolejnych latach. Często pojawiał się skrót BMS oraz generalnie zarządzanie budynkiem, instalacjami teletechnicznymi i zużyciem mediów. Firmy planują również stawiać na technologie, które pozwalają na zaawansowane monitorowanie zużycia energii i jej oszczędzanie.

Sądzić można, że dostarczanie coraz bardziej zaawansowanych produktów (oprogramowanie, HMI, itd.) oraz systemów, które będą pod tym kątem dawały wzgląd w funkcjonowanie instalacji budynkowych, stanowiło będzie jeden z kluczowych kierunków rozwoju rynku w przyszłości. Liczył się będzie też zdalny dostęp do danych i możliwość kontroli pracy instalacji bezprzewodowo i przez Internet.