Wymagania dotyczące stałych środków dostępu do maszyn

Wiele z wypadków związanych jest z nieprawidłowym zapewnieniem dostępu do maszyn. Uczestnicząc w setkach audytów maszyn, linii produkcyjnych oraz całych zakładów przemysłowych, bardzo często spotykamy się z nieprawidłowościami w tych obszarach.

Ważne - informacja od redakcji: Uwaga, w 2027 roku zmieniają się przepisy i dyrektywę maszynową zastąpi rozporządzenie UE w sprawie maszyn. Więcej informacji na ten temat tutaj.

W wielu wypadkach operatorzy korzystają z konstrukcji maszyny albo różnych innych elementów, aby uzyskać dostęp do miejsc obsługi lub regulacji. Służby techniczne zaś, niczym alpiniści, czasami ryzykują zdrowie i życie, wykonując prace konserwacyjne bez odpowiednich środków zabezpieczających.

Obowiązek prawidłowego zaprojektowania stałych środków dostępu do maszyn wynika m.in. z Dyrektywy Maszynowej 2006/42/WE pkt 1.5.15 oraz pkt. 1.6.2. i spoczywa na producencie maszyny. Prawidłowe jego używanie leży w gestii użytkownika.

Stosowanie stałych środków dostępu powinno więc umożliwiać bezpieczne poruszania się pracownika i łatwy dostęp do miejsc obsługi lub konserwacji. Zalecenia dotyczące zasad stosowania tych środków podano w normie PN-EN ISO 12100, natomiast szczegóły dotyczące doboru, konstrukcji i wymiarów podano w normach serii PN-EN ISO 14122. W tym artykule omówimy wybrane wymagania z pierwszych trzech części normy.

DOBÓR STAŁYCH ŚRODKÓW DOSTĘPU

Aby wybrać najlepszy sposób dostępu do maszyn, należy wziąć pod uwagę następujące czynniki:

• częstotliwość dostępu do strefy,
• rodzaj obsługi (normalna obsługa, konserwacja/naprawa, czyszczenie),
• położenie miejsca obsługi (wysokość, itp.),
• możliwości techniczne,
• ograniczenia wynikające z konstrukcji budynku lub pomieszczenia.

Pomocą może okazać się lektura normy PN-EN ISO 14122-1 "Maszyny. Bezpieczeństwo. Stałe środki dostępu do maszyn. Część 1: Dobór stałych środków dostępu między dwoma poziomami". Norma ta zawiera:

• ogólne wymagania dotyczące bezpiecznego dostępu do maszyn,
• wskazówki dotyczące prawidłowego doboru środków dostępu,
• ogólny podział stałych środków dostępu.

W normie sklasyfikowano również popularne środki stosowane przy łączeniu dwóch poziomów, stosując kryteria kąta nachylenia. Możemy zidentyfikować kilka znaczących zagrożeń związanych z wystąpieniem takich wydarzeń jak: upadek, poślizgnięcie, potknięcie się, wysiłek fizyczny oraz spadające materiały lub przedmioty. W związku z tym przy projektowaniu zaleca się następującą hierarchię doboru środków dostępu:

1. Dostęp bezpośrednio z poziomu obsługi
2. Dźwigi osobowe, pochylnie i schody
3. Schody drabinowe i drabiny.

Hierarchia ta wynika bezpośrednio z ryzyka wypadku związanego z określonym sposobem dostępu, przez co na pierwszym miejscu należy zapewnić dostęp bezpośrednio z poziomu obsługi. Następnie ze względu na większe ryzyko upadku z wysokości oraz większy wysiłek fizyczny, projektując dostęp do maszyny, należy tak dalece jak to praktycznie możliwe, unikać stosowania schodów drabinowych i drabin.

POMOSTY I PRZEJŚCIA ROBOCZE

Norma PN-EN ISO 14122-2 określa wymagania dla pomostów i przejść roboczych. Aby odpowiednio je zrozumieć, należy poznać kilka ważnych definicji i odnieść je do praktyki. Norma jasno precyzuje wymagania dla przejść i pomostów roboczych.

Należy je zaprojektować i wykonać tak, aby miały trwałe właściwości antypoślizgowe, posiadały zabezpieczenia w postaci balustrad, umożliwiały udzielenie pomocy i ewakuację. Pomosty robocze powinny być tak zlokalizowane, aby umożliwiały ludziom pracę w pozycji ergonomicznej, jeśli to możliwe, na wysokości między 500 mm a 1700 mm nad powierzchnią platformy roboczej.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że wysokość prześwitu w pionie nad pomostami roboczymi i przejściami powinna wynosić 2100 mm. Jeżeli istnieją okoliczności szczególne związane z ograniczeniami maszyny lub otoczeniem, można tę wysokość ograniczyć na krótkim odcinku do 1900 mm, potwierdzając wybór oceną ryzyka. Szerokość natomiast, jeżeli nie występują okoliczności szczególne, powinna wynosić nie mniej niż 600 mm, ale zaleca się 800 mm. W przypadku szczególnych okoliczności można zastosować wyjątek i na krótkim odcinku ograniczyć szerokość do 500 mm.

Kiedy jednocześnie kilka osób przechodzi przejściem lub przechodzi, mijając się, jego szerokość należy zwiększyć do 1000 mm. Jeżeli przejście służy jako droga ewakuacyjna, jego szerokość w świetle powinna spełniać wymagania według właściwych przepisów. Norma podaje również wymagania dotyczące konstrukcji i wymiarów podłogi, połączeń oraz dane dotyczące obciążenia.

SCHODY, SCHODY DRABINOWE I BALUSTRADY

Oznaczenia wymiarów części wchodzących w skład schodów i schodów drabinowych

Wymagania dotyczące stałych środków dostępu, takich jak schody, schody drabinowe i balustrady, zawarto w normie PN-EN ISO 14122-3. Dokument ten odnosi się zarówno do maszyn stacjonarnych, jak i mobilnych oraz do części budynku zapewniającego dostęp do maszyny.

W pierwszej kolejności przedstawiono wymagania dotyczące schodów. Schody, aby spełniały standardy bezpieczeństwa, powinny mieć następujące wymiary:

• Przykrycie stopnia - "r" powinno wynosić co najmniej 10 mm;
• Wysokość stopnia - "h" powinna być stała lub w szczególnych przypadkach różnica wysokości poziomów może wynosić do 15%, gdzie wysokość stopnia niższego musi być mniejsza niż stopnia wyższego;
• Głębokość nieprzykryta - "g" jest powiązana z wysokością stopnia "h". Zależność tę opisuje wzór:
  600 ≤ g+2·h ≤ 660 (mm);
• Szerokość schodów - powinna wynosić minimum 600 mm, gdzie zalecany wymiar to 800 mm. Jeżeli na schodach będzie wymagane mijanie się osób, wówczas szerokość powinna zostać zwiększona do 1000 mm;
• Wysokość wejścia - powinna maksymalnie wynosić 3000 mm. W przypadku kiedy wysokość ta nie będzie wystarczająca, wówczas należy spełnić dodatkowe wymagania, które również opisano w normie PN-EN ISO 14122-3;
• Ostatni najwyższy stopień - powinien mieć identyczną wysokość jak podest.

Kolejnym środkiem stałego dostępu zdefiniowanym przez normę PN-EN ISO 14122-3 są schody drabinowe. Wymagania dla tej konstrukcji zostały przedstawione poniżej:

• Przykrycie stopnia - "r" powinno wynosić co najmniej 10 mm;
• Wysokość stopnia - "h" powinna wynosić maksymalnie 250 mm i być stała, chyba że wystąpi szczególny przypadek, wówczas różnica wysokości poziomów może różnić się do maksymalnie 15%, gdzie wysokość stopnia niższego musi być mniejsza od stopnia wyższego;
• Głębokość - "g + r" powinna wynosić minimum 80 mm;
• Szerokość schodów - powinna wynosić od minimum 450 mm do 800 mm, gdzie zalecany wymiar jest równy 600 mm;
• Wysokość wejścia - powinna maksymalnie wynosić 3000 mm. Jeśli będzie wymagane przekroczenie tej wartości, należy spełnić dodatkowe założenia.

Balustrada jest konstrukcją, która ma za zadanie chronić przed upadkiem z wysokości oraz czasami przypadkowym dostępem do niebezpiecznej strefy. Opisywany środek ochrony składa się z czterech części, takich jak:

• Poręcz - powinna znajdować się na minimalnej wysokości wynoszącej 1100 mm;
• Poprzeczka - zamontowana jest między krawężnikiem a poręczą lub kolejną poprzeczką. Odstęp pomiędzy sąsiadującymi elementami powinna wynosić maksymalnie 500 mm;
• Krawężnik - powinien być wysoki na minimum 100 mm według normy PN-EN ISO 14122-3 (ciekawostką jest, że w przypadku polskiego Rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej, w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy §106 wysokość krawężników musi wynosić 150 mm) oraz powinien być zainstalowany maksymalnie 10 mm nad poziomem podłogi;
• Słupek - odległość między najbliższymi słupkami jest określona jedynie w przypadku, kiedy nie stosuje się poprzeczek i wynosi ona 180 mm.

W celu uniknięcia niebezpiecznych skutków upadku norma zaleca między innymi, aby balustrada była instalowana od wysokości 500 mm (podobnie jak w przypadku krawężników warto zaznaczyć, że wcześniej wspomniane Rozporządzenie w §105 mówi, że wysokość od której należy instalować balustrady, wynosi 1000 mm) oraz w przypadku, kiedy odległość między pomostem a sąsiadującą konstrukcją przekracza 200 mm.

Dodatkowo należy zaznaczyć, że odstęp pomiędzy dwoma kolejnymi segmentami balustrady powinien mieścić się w przedziale od 75 do 120 mm. Zakres ten ma zapobiec uwięzieniu kończyn w szczelinie oraz przedostaniu się przez nią. Jeżeli proces wykonywanych operacji wymaga dostępu do obszaru znajdującego się poza granicami balustrad, norma zaleca zamontowanie bramek samozamykających się.

Takie bramki powinny spełniać takie same wymagania jak balustrady, powinny otwierać się w kierunku pomostu roboczego czy podłogi oraz pozycja zamknięcia powinna być ograniczona specjalnymi zderzakami.

W przypadku kiedy balustrada montowana jest jako wyposażenie schodów lub schodów drabinowych, wówczas niektóre wymiary ulegają zmianie:

• Wysokość pionowa powinna mieścić się w zakresie od 900 do 1000 mm;
• Średnica poręczy powinna wynosić od 25 do 50 mm;
• Poręcz powinna rozpoczynać się od wysokości nieprzekraczającej 1000 mm.

Warto zaznaczyć, że schody powinny być wyposażone w minimum jedną balustradę, chyba że ich szerokość przekracza 1200 mm, wówczas powinno się montować balustrady po obu stronach.

PODSUMOWANIE

Skuteczne minimalizowanie wystąpienia wypadków związanych z przemieszczaniem się lub upadkiem z wysokości wymaga przemyślanych działań już na etapie projektowania maszyn. Dobra znajomość przepisów prawa oraz zaleceń norm, o których wspomniano w tym artykule, znacznie ułatwia prace inżynierów.

Dominik Bednarski
Mariusz Michalski
PILZ Polska Sp. z o.o.
www.pilz.pl