Rynek robotyki przemysłowej bez tajemnic

Sprzedaż robotów na świecie wzrastała od dłuższego czasu o kilka, kilkanaście procent rocznie, a w ostatnich latach na tym rynku zachodzą również istotne zmiany wśród odbiorców tych maszyn. Tempo rozwoju branży szacować można na podstawie dostępnych danych statystycznych oraz przybliżonych prognoz w tych gałęziach przemysłu i dziedzinach, gdzie roboty znajdują zastosowanie obecnie lub w przyszłości.

W szczególności rynek robotyki opisywany jest w różnych raportach, w tym "World Robotics", który przygotowywany jest co roku przez IFR Statistical Department pod egidą VDMA Robotics+Automation. Raport ten jest również źródłem większości informacji przedstawianych w artykule.

ROBOTYKA PRZEMYSŁOWA NA ŚWIECIE

Rys.1. Liczba robotów sprzedanych w różnych regionach świata w latach 2005-2007 (w tys. sztuk)

Od momentu pojawienia się robotów przemysłowych w zastosowaniach komercyjnych, czyli mniej więcej od końca lat 60. zeszłego wieku, określana jest przybliżona liczba sprzedawanych co roku tego typu jednostek. Przyjmując, że okres serwisowania i pracy jednego urządzenia wynosi od 12 do 15 lat, całkowitą liczbę działających w 2007 roku robotów oszacowano na około miliona sztuk. Przewiduje się też, że do końca 2010 roku ich liczba wzrośnie o 200 tysięcy.

Największy udział w rynku robotyki ma sprzedaż robotów przemysłowych. W 2005 roku sprzedano 125 tysięcy jednostek, co było najwyższą liczbą zarejestrowaną w historii. Rok później sprzedaż spadła o 11%, natomiast w 2007 roku w porównaniu z rokiem poprzednim sprzedaż znów wzrosła o 5%.

Zgodnie z najnowszym raportem World Robotics, rozwój zautomatyzowanych procesów produkcyjnych i zapotrzebowanie na roboty przemysłowe różniło się w trzech największych regionach przemysłowych – Azji, Ameryce i Europie (tabela 1). Po wysokich nakładach na zakup robotów w latach 2004–2005 zmalała liczba sprzedanych urządzeń w Ameryce i Azji, natomiast w zauważalnym stopniu wzrosła w Europie (patrz rys. 1).

Od kilku lat zachodzą również istotne zmiany, jeżeli chodzi o gałęzie przemysłu będące głównymi odbiorcami robotów. W 2006 roku ich rokroczna sprzedaż zmalała w przemyśle motoryzacyjnym o 17%, natomiast w przemyśle elektrotechnicznym i elektronicznym – o 34%. Do 2010 roku przewidywany jest też wolniejszy wzrost niż w latach poprzednich.

Spowodowane jest to stagnacją w przemyśle motoryzacyjnym, a co za tym idzie mniejszymi niż dotychczas inwestycjami w tym sektorze. Dotyczy to w szczególności regionów, gdzie branża ta jest już silnie rozwinięta – Europy Zachodniej, Ameryki Północnej, Japonii i Korei Południowej. Relokacja fabryk do krajów o niższych dochodach, konsolidacja miejsc produkcji i koncentracja zakładów w węzłach produkcyjnych mogą spowodować, że zmniejszy się tam roczne zapotrzebowanie na nowe roboty.

W sektorze motoryzacyjnym zaczęło tymczasem rosnąć znaczenie takich krajów, jak Chiny, Indie, Rosja oraz Turcja, gdzie wzrosły inwestycje w zrobotyzowane linie produkcyjne. Ponadto zaobserwowano wzrost udziału robotów odnawianych, modernizowanych i dostosowywanych do nowych zadań. Na rynku robotyki przemysłowej znacząco wzrosły inwestycje w pozostałych gałęziach przemysłu, czyli tzw. general industry.

Obejmują one w szczególności branżę metalową, chemiczną oraz spożywczą, w których liczba zakupionych urządzeń w 2006 roku wzrosła o 25%. Istotne stają się nowe obszary zastosowań robotów – np. na rynku budowlanym, platform do operacji logistycznych oraz mikromontażu. Firmy dostarczające urządzenia tego typu rozwijają nowe aplikacje pozwalające na współpracę ludzi i maszyn, wyposażone w zaawansowane systemy HMI (Human Machine Interface) i przeznaczone dla mniejszych zakładów produkcyjnych. Coraz częściej stosowane są zaawansowane technologie wizyjne i nowe rodzaje czujników. Szacuje się, że w kolejnych latach zapotrzebowanie na roboty w tego typu nowych obszarach zastosowań wzrośnie.

RYNEK AMERYKAŃSKI I AZJATYCKI

Rys.2. Liczba sprzedawanych rocznie robotów w krajach europejskich; na czerwono zaznaczono lata dekoniunktury na rynku, na niebiesko - prognozę na lata 2008-2010 (dane nie uwzględniają możliwego wpływu kryzysu finansowego na rozwój rynków)

Omówienie rozwoju rynku robotów w Europie warto jest poprzedzić dyskusją zmian w tym sektorze w innych regionach świata. Szczególnie ważna jest analiza rynku amerykańskiego i azjatyckiego z położeniem nacisku na przemysł motoryzacyjny.

Całkowita sprzedaż robotów przemysłowych w roku 2007 wyniosła w USA 16,5 tysiąca sztuk, natomiast w Kanadzie – 2,9 tysiąca jednostek. Zwiększyła się ona sumarycznie o 17% w stosunku do stanu z 2006 roku, kiedy zanotowano spadek o 18%.

Redukcja sprzedaży spowodowana była wówczas głównie zmniejszaniem się popytu ze strony motoryzacji w Ameryce Północnej, a jednocześnie dużymi inwestycjami w tym sektorze przez producentów z Japonii. W 2007 roku sprzedaż ponownie wzrosła o 52%.

W odróżnieniu od reszty analizowanych regionów zanotowano spadek inwestycji w takich gałęziach jak przemysł metalowy oraz chemiczny, a także duży wzrost w przemyśle elektrotechnicznym i elektronicznym (podwojenie liczby sprzedanych robotów w roku 2006).

Znaczące zmiany zachodzą w przemyśle motoryzacyjnym, napędzającym wskaźniki sprzedaży robotów. W USA firmy należące do "wielkiej trójki", czyli General Motors, Ford i Chrysler, pomimo redukcji produkcji, będą musiały zainwestować w robotyzację, aby utrzymać wysoką jakość wytwarzanych pojazdów i być konkurencyjne w stosunku do producentów japońskich i europejskich.

Istotną rolę zaczynają odgrywać takie kraje, jak Brazylia i Meksyk, w których powstają nowe centra produkcyjne przemysłu motoryzacyjnego finansowane przez firmy z USA oraz, w pewnym stopniu, z Chin i Indii. Liczbę działających robotów na rynku amerykańskim szacowano w roku 2006 na 167 tysięcy i przewiduje się dalszy wzrost do 210 tysięcy w 2010 roku. Tak więc znajdzie się tam 20% wszystkich działających robotów na świecie.

W przypadku rynku azjatyckiego wyróżnia się z kolei cztery kraje, które odpowiadają za większość popytu na roboty – są nimi Japonia, Korea Południowa, Chiny i Indie. W 2007 roku na rynku azjatyckim (włączając Australię) sprzedano 70 tysięcy robotów, przy czym w samej Japonii – kraju o największej na świecie liczbie działających robotów przemysłowych – 38 tysięcy.

Było to o 2% więcej niż w 2006 roku, kiedy zanotowano znaczący spadek o 26% wynikający z obniżenia inwestycji w przemyśle motoryzacyjnym i elektronicznym. W przypadku Korei w tym samym roku zanotowano spadek sprzedaży o 17% i o kolejne 4% w roku 2007, co wynikało głównie z redukcji zakupów w sektorze motoryzacyjnym. Krajem, w którym w 2007 roku odnotowano wzrost sprzedaży, były Chiny (o 15% do 6,5 tysiąca robotów). W przypadku pozostałych państw, tj. Indonezji, Malezji, Filipin, Singapuru, Tajlandii i Wietnamu, stwierdzono wzrost sprzedaży o 20%.

Na rynek azjatycki, po znaczącym spadku w 2006 roku, wracała stopniowo koniunktura. Oprócz niewielkiego wzrostu zakupów robotów w sektorze motoryzacyjnym, istotnymi nabywcami stały się firmy obsługujące inne gałęzie przemysłu. Do 2010 roku tempo wzrostu inwestycji będzie najniższe w Japonii i Korei, a najszybciej rozwijającym się rynkiem sprzedaży robotów mogą być Indie.

W przypadku Chin wzrost inwestycji nie będzie tak szybki ze względu na nadwyżki produkcji oraz restrykcje nakładane przez rząd. Liczbę działających w Azji robotów szacowano pod koniec 2007 roku na 490 tysięcy. Przewiduje się dalszy wzrost do poziomu 580 tysięcy w 2010 roku, co oznacza, że prawie połowa wszystkich działających na świecie robotów znajdzie się w tym regionie.

WZROST SPRZEDAŻY W EUROPIE

Rys.3. Liczba sprzedawanych rocznie robotów w różnych krajach w Europie (dane za 2006 rok)

Od 2006 roku sprzedaż robotów przemysłowych w Europie rośnie rokrocznie o średnio 11%. W zeszłym roku sprzedano 35 tysięcy jednostek, co było głównie rezultatem wzrostu inwestycji w innych gałęziach przemysłu niż przemysł motoryzacyjny.

W tym ostatnim, podobnie jak na całym świecie, stwierdzono spadek popytu na roboty. W Niemczech, największym rynku robotów przemysłowych w Europie, sumaryczna sprzedaż wzrosła o 29% do 15 tys. jednostek, co było największą zanotowaną liczbą w tym kraju.

Było to głównie wynikiem wzrostu zamówień w przemyśle metalowym, chemicznym (przetwórstwo plastiku i gumy) oraz spożywczym (napoje i żywność). Co ciekawe, zapotrzebowanie na roboty w przemyśle motoryzacyjnym również wzrosło po nieznacznej stagnacji w 2006 roku. Niemcy, jako miejsce produkcji samochodów, obsługują prawie nasycony rynek w Europie Zachodniej i rekordowy zakup w tym sektorze został osiągnięty w 2004 roku.

Włochy – drugi z największych europejskich nabywców robotów – zmniejszyły w 2007 roku zapotrzebowanie o 10% do 5,5 tysiąca urządzeń. Najwięcej inwestycji dotyczyło zakładów przetwórstwa wyrobów plastikowych i metalowych. Roczna sprzedaż robotów we Francji zmalała o 10% do 2,8 tys. sztuk po stosunkowo stałym zapotrzebowaniu w latach 2001-2006, czego powodem była stagnacja w przemyśle w tym regionie.

Sprzedaż robotów w Hiszpanii, Wielkiej Brytanii oraz Szwecji również spadła. W krajach Europy Środkowej i Wschodniej zanotowano wzrost inwestycji o 56%, głównie w Polsce i Czechach. Zestawienie liczby sprzedanych robotów w różnych krajach europejskich w ostatnich dwóch latach przedstawiono na rys. 2.

W 2007 roku firmy związane z przemysłem motoryzacyjnym zwiększyły inwestycje w Europie o 35%, w pozostałych sektorach sprzedaż robotów wzrosła o 25%. W przemyśle chemicznym najważniejszym użytkownikiem robotów przemysłowych stały się zakłady wytwarzające elementy gumowe. Przemysł metalowy, szklarski oraz spożywczy stały się także istotnymi sektorami inwestującymi w robotyzację.

W przypadku robotów spawalniczych sprzedaż w 2007 roku utrzymywała się praktycznie na stałym poziomie w porównaniu z rokiem 2006. Wzrost sprzedaży o 20% stwierdzono w przypadku operacji manipulacyjnych (pakowanie, podawanie, pozycjonowanie), przy formowaniu elementów z plastiku oraz przy badaniach jakości.

W operacjach montażowych zapotrzebowanie wzrosło o 42%, a w przemyśle przetwórczym o 5%. W przypadku innych zastosowań popyt na roboty spadł. Zaobserwowano też, że w przemyśle motoryzacyjnym zmalało zapotrzebowanie na roboty spawalnicze, natomiast znacząco wzrosło na roboty do operacji manipulacyjnych. W 2007 roku liczba robotów przemysłowych w Europie wzrosła do 330 tys., co stanowi 33% wszystkich urządzeń tego typu na całym świecie.

Gęstość robotyzacji Rys.4. Liczba robotów przypadająca na 10 tysięcy pracowników w wybranych krajach w 2006 roku W celu oszacowania stopnia robotyzacji danego regionu stosowane są różne wskaźniki. Jednym z nich jest tzw. gęstość robotyzacji (robot density) określana jako liczba robotów przemysłowych przypadających na 10 tys. osób zatrudnionych w zakładach przemysłowych. W latach 2001–2006 zatrudnienie w przemyśle nieznacznie spadło, natomiast liczba instalowanych robotów wzrosła. Na pierwszym miejscu pod względem gęstości robotyzacji była Japonia z 349 robotami, natomiast kolejna Republika Korei ze 187 robotami na 10 tys. zatrudnionych w przemyśle. W Europie na początku 2007 roku najwyższą gęstością robotyzacji charakteryzowały się Niemcy, gdzie gęstość robotyzacji wynosiła 186, kolejnymi krajami były Włochy, Szwecja i Finlandia. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej charakteryzowały się natomiast gęstościami wynoszącymi poniżej 40. Pomimo istotnych różnic w stopniu robotyzacji w różnych krajach europejskich, należy podkreślić, że kilka z nich charakteryzuje się znacznie większą gęstością robotyzacji niż Stany Zjednoczone, gdzie wynosi ona 99. Interesującym faktem jest większa o 90% gęstość robotyzacji w Niemczech niż w USA! Wiodącą rolę w zwiększaniu liczby robotów w przemyśle pełni sektor motoryzacyjny, dla którego gęstość robotyzacji w wybranych krajach wynosi odpowiednio: Japonia – 1820, Włochy – 1630, Niemcy – 1220, Francja – 1160 i USA – 830. Jest to najbardziej zrobotyzowany sektor, w którym jeden robot przypada średnio na 10 pracowników.