Urządzenia i systemy ATEX

Chociaż w powszechnej świadomości atmosfera wybuchowa kojarzona jest przede wszystkim z paliwami płynnymi i gazami, jej występowanie dotyczy znacznie większej liczby miejsc i branż. Zagrożenia z nią związane to m.in. górnictwo, przemysł ciężki oraz różnego rodzaju instalacje technologiczne. W celu minimalizacji niebezpieczeństw dla pracowników oraz systemów – i jednocześnie spełnienia wymogów prawnych – korzysta się tu z szeregu środków technicznych i rozwiązań bezpieczeństwa. W ostatniej z analiz tej części informatora omawiamy krajowy rynek oraz aplikacje produktów do pracy w strefach Ex.

Odbiorcy w Polsce

Występowanie atmosfery wybuchowej, choć prawdopodobnie najczęściej kojarzone jest z produkcją i przetwarzaniem paliw płynnych oraz gazów, dotyczy znacznie większej liczby miejsc czy branż. Na czele statystyk znajdują się cztery sektory/obszary: petrochemiczny, wydobywczy, gazowniczy i chemiczny. W każdym z przypadków obejmuje to szeroką gamę aplikacji i zastosowań. Przykładowo górnictwo dotyczy wydobycia węgla i innych kopalin, ich transportu, a także składowania, dystrybucji oraz wykorzystywania.

Dominik Kowalczyk

Dacpol

Jakie są cechy charakterystyczne komponentów, urządzeń i systemów do pracy w strefach zagrożonych wybuchem?

Problematyka związana z bezpieczeństwem wybuchowym i procesowym jest kwestią wieloaspektową. Od strony dostawcy podzespołów, całych rozwiązań lub kompletnych systemów istotny jest dobór metody ochrony urządzeń iskrzących, tak aby mogły pracować w konkretnej strefie zagrożonej wybuchem. O ile niektóre z używanych metod są powszechnie znane – jak ochrona wzmocniona (Ex e), ognioszczelna (Ex d) czy iskrobezpieczeństwo (Ex i) – o tyle niektóre z sytuacji wymagają zastosowania kombinacji różnych sposobów dobezpieczania urządzeń tak, aby sprostać wymaganiom użytkownika, środowiska i procesu.

Normy zharmonizowane opisujące poszczególne etapy postępowania narzucają pewne obostrzenia odnośnie do projektowania, wytwarzania i wdrażania na rynek produktów przeznaczonych do tzw. stref Ex, lecz poziom skomplikowania rozbudowanych układów powoduje, że niekiedy dany typ ochrony może się okazać niewystarczający lub panuje pewna umowność w stosunku do niektórych sytuacji.

Co jest istotne we wdrożeniach w strefach Ex? Jakie są "dobre praktyki" w tym zakresie?

Jeżeli uznać za definicję straty każdy uszczerbek na zdrowiu lub utratę życia, zniszczenie środków pracy, szkody w środowisku naturalnym lub ekonomiczne, to dostosowanie urządzeń przemysłowych do pracy w warunkach zagrożenia wybuchem jest niezwykle istotnym zagadnieniem. Specyfika wielu stref Ex – oprócz zwyczajnych zagrożeń typowych dla przemysłu – często charakteryzuje się także występowaniem zagrożeń chemicznych, których skutkiem są pożary, wybuchy, skażenia toksyczne i korozyjność. Obecność substancji niebezpiecznych (palne, niestabilne, czyli łatwo rozpadające się, trujące, utleniające, zakaźne, mieszaniny pyłowe) wymuszają, aby w procesie automatyzacji np. linii technologicznych dobierać poszczególne elementy składowe w sposób przemyślany, czyli spełniający nie tylko wymagania techniczne i użytkowe, ale również te związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Właściwy dobór rozwiązania jest o tyle ważny, że certyfikat jedynie w bardzo ograniczonym stopniu umożliwia późniejszą modyfikację wyposażenia czy ingerencję w sprzęt, co może stanowić problem przy eksploatacji.

Również dalsza część zestawienia jest dosyć stała. Na piątym miejscu sklasyfikowane zostały aplikacje związane z przechowywaniem i przetwarzaniem zbóż, następnie cementownie oraz różne rodzaje zastosowań w zakresie sieci przesyłowych, branż: spożywczej oraz drzewnej. Różnice pomiędzy nimi są niewielkie. Pojawianie się atmosfery potencjalnie wybuchowej dotyczy ponadto różnych innych instalacji technologicznych oraz obszarów zakładów. Przykładami są fabryki korzystające z różnych gazów technicznych (czyli de facto większość firm przemysłowych) czy nawet obiekty takie jak oczyszczalnie ścieków, gdzie w procesie fermentacji powstawać może metan.

Dostawcy technicznych środków bezpieczeństwa do stref zagrożonych wybuchem oferują swoje produkty i usługi przede wszystkim klientom końcowym, czyli zakładom przemysłowym z różnych branż, w tym w szczególności z wcześniej wymienionych. Drugą istotną grupą odbiorców są integratorzy systemów, którzy odpowiadają za wdrożenia produktów i instalacji technologicznych. Producenci maszyn (firmy OEM) znaleźli się na trzecim miejscu, za nimi sklasyfikowani zostali dystrybutorzy.

Obszary najczęstszego wykorzystania produktów z certyfikatem ATEX

Liczy się jakość produktów i kompleksowość dostaw

Spoglądając na omawianą tematykę z perspektywy dostawców, można stwierdzić, że ich biznes związany jest w pierwszej kolejności z dostarczaniem systemów i kompletacji (60% odpowiedzi), w drugiej zaś samych komponentów (53%). Niezmiennie znaczącą częścią całości są usługi, które w tej branży dotyczyć mogą zarówno opracowywania rozwiązań z zakresu bezpieczeństwa, jak też audytów, szkoleń, itp. Często elementy te występują wspólnie, bowiem dostawcy są często konsultantami, zaś oferując produkty, zapewniają wraz z nimi szkolenia. W przypadku omawianej branży trudno oddzielić usługę od samego produktu.

Jeżeli chodzi o odbiorców, to istotne wymagania związane z możliwościami pracy w strefach zagrożonych wybuchem sprawiają, że koszty zakupu komponentów i urządzeń z certyfikatem ATEX schodzą na drugi plan. Kluczowymi czynnikami decyzyjnymi są parametry oraz cechy wyrobów, ważna jest też ich jakość. Parametry te wprost wpływają na poprawność działania, a więc i bezpieczeństwo. Co ciekawe – marka czy współpraca z dostawcami znalazły się na dalszych miejscach listy.

Najważniejsze dla klientów cechy omawianych produktów

Bezpieczeństwo pracowników

Stworzenie bezpiecznego miejsca pracy i egzekwowanie przestrzegania zasad bezpieczeństwa to obowiązek pracodawcy – regulowany przepisami, których złamanie jest karalne. Chcący na bezpieczeństwie personelu oszczędzać, muszą być też świadomi, że w dłuższej perspektywie się to nie opłaca, zwłaszcza wizerunkowo. Informacje o wypadkach i złych warunkach pracy są niedobrze odbierane przez kontrahentów, klientów i zniechęcają szukających zatrudnienia. W artykule "Jak zapewnić bezpieczeństwo pracowników?" (publikacja na stronie www.automatykab2b.pl w dziale "Temat miesiąca") przedstawiamy zagrożenia występujące w przemyśle i środki ochrony przed nimi, zasady BHP na różnych stanowiskach oraz nowe technologie, najbardziej perspektywiczne w tej dziedzinie.

Duża liczba marek na rynku

Czy branża ATEX wymaga specjalizacji czy jest podobna do innych?

Na koniec odpowiedź na pytanie "kto jest kim?" w przypadku rynku produktów do pracy w strefach Ex. Na czele zestawienia popularności znalazło się, podobnie jak w latach poprzednich, dwóch producentów, którymi są R. Stahl oraz Bartec. Są to firmy niemieckie, specjalizujące się w produktach iskrobezpiecznych z zakresu szeroko rozumianej automatyki oraz osprzętu elektroinstalacyjnego. Specjalistą branżowym jest też niemiecki Dräger – firma działająca w przemyśle i poza nim (np. wyposażenie służb ratowniczych). Popularnymi przedsiębiorstwami są ponadto oferenci szerokiej gamy komponentów dla przemysłu – dla sektora produkcji dyskretnej, procesowej oraz dla producentów maszyn. Należą do nich m.in.: Turck, Siemens, Sick, steute oraz Pepperl+Fuchs. W zestawieniu znalazły się też firmy niebędące producentami, ale uznawane za specjalistów w omawianej branży – takimi są m.in. Grupa Wolff oraz Dacpol.

Automatyka do zastosowań specjalnych

Warunki w przemyśle są często nieprzyjazne dla wykorzystywanych tam urządzeń i komponentów, a w niektórych branżach, takich jak naftowa, górnicza czy chemiczna, mogą być wręcz destrukcyjne. Podobnie w zastosowaniach poza przemysłem urządzenia pokładowe, m.in. na statkach, w samolotach, pociągach, sprzęcie budowlanym, maszynach rolniczych, narażone są na niekorzystne czynniki z powodu specyfiki otoczenia, w którym pracują. Aby mogły działać niezawodnie i bezpiecznie, wymagają specjalnych rozwiązań konstrukcyjnych. W artykule "Automatyka do zastosowań specjalnych", który można znaleźć na stronie www.automatykab2b.pl w dziale "Temat miesiąca", przedstawiamy przegląd tych warunków oraz sposobów ograniczania ich negatywnego wpływu.

Konkurencja na polskim rynku produktów ATEX

Omawiana statystyka nie zawiera większych zmian w stosunku do poprzednich opracowań. Grupa firm działających na rynku jest duża, zróżnicowana i obejmuje zarówno producentów specjalistycznych, jak też podmioty o szerokim asortymencie wyrobów i przedsiębiorstwa, które oferują produkty ATEX jako elementy jedynie rozszerzające ofertę. Omawiane zestawienie bazuje na opiniach krajowych dostawców i odnosi się do rozpoznawalności poszczególnych firm, a nie ich udziałów w rynku.

Pomimo dużej liczby uczestników rynku, konkurencja w branży nie jest postrzegana jako silniejsza niż na innych rynkach (tj. dla innych grup produktów przemysłowych). Typowo ponad 80% respondentów uznaje, że jest ona standardowa. Można sądzić, że sprzyja temu różnorodność produktów ATEX oraz pewna niszowość samej tematyki połączona z koniecznością specjalizacji dostawców.