Rozwiązania ATEX
ATEX – regulacje i zastosowania
Wymagania dotyczące bezpieczeństwa w atmosferach wybuchowych mają w Unii Europejskiej długoletnią i dobrze ugruntowaną podstawę prawną. System regulacji opiera się na dwóch kluczowych dyrektywach: ATEX 114 (2014/34/UE), skierowanej do producentów urządzeń oraz systemów ochronnych przeznaczonych do stosowania w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, oraz ATEX 153, określającej obowiązki pracodawców i użytkowników w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa pracowników na stanowiskach pracy.
ATEX 114 zastąpił obowiązującą wcześniej dyrektywę 94/9/ WE (ATEX 95), inicjując przede wszystkim zmiany w zakresie nadzoru rynku, obowiązków jednostek notyfikowanych oraz odpowiedzialności podmiotów wprowadzających urządzenia na rynek. Sama klasyfikacja produktów, zasady oceny zgodności oraz podstawowe wymagania techniczne pozostały w dużej mierze niezmienione. Dyrektywa ATEX 153, dotycząca warunków pracy, zaktualizowała dotychczasowe podejście do oceny ryzyka wybuchowego i klasyfikacji stref zagrożenia, uwzględniając nowe realia technologiczne i organizacyjne.
Jak pokazują wyniki przeprowadzonego badania (rys. 14), produkty z certyfikatem ATEX znajdują najczęstsze zastosowanie w sektorach, w których zagrożenie wybuchem jest stale obecne w procesach technologicznych. Na czoło zestawienia wysuwa się branża petrochemiczna – wskazana przez 75% respondentów – a zaraz za nią przemysł chemiczny (73%) oraz gazownictwo (68%). Górnictwo i branża wydobywcza pozostają kluczowymi obszarami zastosowań (58%), co potwierdza trwałe znaczenie tych sektorów dla rynku przeciwwybuchowego.
Wysokie miejsce zajmuje również branża spożywcza (51%), co jest wynikiem obecności pyłów organicznych i fermentujących gazów w procesach technologicznych. Na liście znalazły się też cementownie (46%), silosy zbożowe (44%), branża drzewna (40%) oraz sieci przesyłowe (35%), co dowodzi, że ryzyko atmosfery wybuchowej nie ogranicza się do klasycznie kojarzonych aplikacji gazowych czy górniczych. Świadomość konieczności stosowania certyfikowanych urządzeń w tych środowiskach jest dziś znacznie wyższa, co przekłada się na szerokie spektrum branż objętych wymaganiami ATEX.
Odbiorcy i kierunki dystrybucji
Spoglądając na rynek przeciwwybuchowy przez pryzmat odbiorców końcowych, wyraźnie widać, że rozwiązania ATEX trafiają przede wszystkim do przemysłu. W tegorocznym badaniu aż 73% respondentów wskazało integratorów systemów jako głównych odbiorców produktów i usług przeciwwybuchowych, a zaraz za nimi uplasowali się klienci końcowi, czyli zakłady przemysłowe wdrażające zabezpieczenia we własnych obiektach – ten typ wskazało 72% ankietowanych (rys. 15).
Na dalszej pozycji znaleźli się producenci maszyn OEM – 56% wskazań, odgrywający istotną rolę w projektowaniu i budowie urządzeń do pracy w strefach zagrożonych wybuchem. Stanowią oni specyficzną grupę odbiorców – z jednej strony samodzielnie projektującą rozwiązania, z drugiej – zależną od dostępności certyfikowanych komponentów. 48% uczestników badania wskazało również dystrybutorów jako ogniwa pośredniczące, natomiast firmy spoza przemysłu zostały wymienione przez 39% ankietowanych, co odzwierciedla techniczną i wyspecjalizowaną naturę produktów ATEX.
Co oferują dostawcy
Charakterystyka działalności firm obecnych na rynku ATEX pozostaje zgodna z trendami obserwowanymi w poprzednich edycjach raportu. Największy udział w strukturze przychodów generowany jest przez sprzedaż systemów jako całości, co potwierdziło 81% respondentów (rys. 16). Oznacza to, że rosnące znaczenie zyskują projekty złożone – obejmujące kompletne układy zabezpieczeń przeciwwybuchowych, dostosowane do konkretnej aplikacji i poparte analizą ryzyka.
Sprzedaż pojedynczych komponentów nadal odgrywa istotną rolę – wskazało ją 69% ankietowanych – jednak to systemowe podejście, integrujące urządzenia różnych klas i przeznaczenia, jest coraz częściej preferowane przez klientów. Usługi inżynierskie, choć wskazywane rzadziej (44%), w wielu przypadkach stanowią nieodłączny element procesu wdrożeniowego: od audytów i konsultacji, przez opracowanie dokumentacji, aż po uruchomienie i szkolenia użytkowników. Pozostałe źródła przychodu, takie jak sprzedaż produktów powiązanych, mają raczej marginalne znaczenie (12%).
Priorytety zakupowe odbiorców
Wybory dokonywane przez użytkowników końcowych i integratorów w zakresie produktów ATEX są w dużej mierze determinowane przez charakter aplikacji – wymagający, normatywnie regulowany i technicznie złożony. Pomimo to, aż 81% uczestników badania wskazało cenę jako kluczowe kryterium decyzyjne (rys. 17). Koszt pozostaje zatem elementem negocjacyjnym i zakupowym, nawet w kontekście systemów wysokiego ryzyka.
Na kolejnych miejscach znalazły się parametry techniczne i funkcjonalne – wskazane przez 72% respondentów, oraz jakość wykonania (64%). To pokazuje, że oczekiwany przez odbiorców kompromis opiera się na równowadze między kosztami a realną wartością użytkową produktu. W porównaniu z innymi kategoriami produktowymi nieco niższe znaczenie przypisywane jest współpracy z dostawcą (55%), a także marce producenta (50%). Kompleksowość oferty, jako czynnik sam w sobie, uzyskała 40%, co sugeruje, że klienci częściej wybierają produkty dostosowane do konkretnych potrzeb niż gotowe, szeroko zakrojone katalogi.
Marki i konkurencja na rynku ATEX
Rynek urządzeń i komponentów przeznaczonych do pracy w strefach zagrożonych wybuchem charakteryzuje się dużą różnorodnością oferowanych rozwiązań oraz względną stabilnością pod względem rozpoznawalności marek. Na czołowych miejscach w tegorocznym zestawieniu ponownie znalazły się dwie niemieckie firmy: R. Stahl oraz Bartec, wskazywane przez znaczną część respondentów jako liderzy pod względem znajomości marki (rys. 18). R. Stahl konsekwentnie kojarzony jest z ofertą komponentów iskrobezpiecznych, osprzętu elektroinstalacyjnego oraz obudów Ex. Bartec natomiast buduje swoją pozycję poprzez szerokie portfolio rozwiązań, obejmujące zarówno urządzenia do instalacji przemysłowych, jak i systemy kontroli i automatyki.
Wysoko oceniana pod względem rozpoznawalności jest również marka Eaton, a także firmy takie jak LABOR- ASTER i Phoenix Contact, które znalazły się na kolejnych miejscach w zestawieniu. W grupie rozpoznawalnych producentów pojawiły się także Beckhoff Automation, Bosch Rexroth, Pepperl+ Fuchs, Steute, Pizzato, Endress+ Hauser, WAGO, ReeR, Traco Power i inne firmy – często oferujące produkty ATEX jako element szerszego portfolio z zakresu automatyki lub osprzętu przemysłowego.
Warto zaznaczyć, że przedstawione dane odnoszą się wyłącznie do poziomu rozpoznawalności i zostały zebrane na podstawie opinii krajowych dystrybutorów. Nie odzwierciedlają one bezpośrednio realnych udziałów rynkowych czy wolumenów sprzedaży.
Pomimo dużej liczby obecnych na rynku marek, stopień konkurencji w branży ATEX nie jest oceniany jako szczególnie wysoki. Zgodnie z wynikami badania, 69% respondentów określiło konkurencję jako standardową, natomiast tylko 31% postrzega ją jako silną (rys. 19). Co istotne, nikt z ankietowanych nie wskazał konkurencji jako "niewielkiej" – co może świadczyć o aktywności firm na rynku, przy jednoczesnym zachowaniu specjalistycznego, wyspecjalizowanego charakteru branży.
Stosunkowo umiarkowana presja konkurencyjna może wynikać z wysokiego progu wejścia, wymagań normatywnych oraz konieczności posiadania kompetencji certyfikacyjnych. Dostęp do rynku dla nowych podmiotów ograniczają nie tylko aspekty formalne, ale również konieczność budowania zaufania technicznego – zarówno wśród integratorów, jak i użytkowników końcowych.
