SCADA i inne oprogramowanie
Oprogramowanie przemysłowe to szeroka kategoria obejmująca rozwiązania embedded, narzędzia do projektowania, programowania, wizualizacji i kontroli maszyn oraz instalacji technologicznych, a także analizy danych i raportowania. Zawiera również zintegrowane systemy wspierające zarządzanie produkcją i działalnością przedsiębiorstw. Branża ta cieszy się dużym zainteresowaniem dostawców i integratorów systemów, a cały sektor nieustannie rośnie. Pandemia nie wpłynęła na ten trend, a dalszy rozwój napędzają innowacje w obszarze Przemysłu 4.0 oraz rosnące zapotrzebowanie firm na optymalizację i efektywność produkcji.
Oprogramowanie dla polskiego przemysłu
Spektrum narzędzi software’owych wykorzystywanych w przemyśle obejmuje wiele ich grup, przy czym podstawą są tu systemy SCADA/HMI. Występują one w szerokim zakresie aplikacji – od pojedynczych maszyn i małych układów, poprzez systemy średniej wielkości, aż do dużych, rozproszonych instalacji. Pakiety te są też często wdrażane razem (lub zintegrowane) z bazami danych oraz narzędziami historian. Użytkownicy rozszerzają ich funkcjonalność o dalsze narzędzia pozwalające na analizę danych i raportowanie, których rozwój przyspieszył szczególnie w epoce Przemysłu 4.0. Do tego dochodzą aplikacje do monitorowania procesów wsadowych i oczywiście kolejny poziom oprogramowania obejmujący systemy zarządzania produkcją MES. Te ostatnie umożliwiają m.in. planowanie, harmonogramowanie i nadzór nad procesami oraz realizację innych zadań w czasie rzeczywistym. Jeżeli zaś chodzi o obszar związany z narzędziami CAD/CAM, EDA, itd., to pomijamy go celowo, gdyż jest to tematyka wykraczająca poza ramy bieżącego badania.
Patrzenie na systemy przemysłowe przez pryzmat piramidy czy też kolejnych poziomów oprogramowania jest w branży dosyć częsty, choć w praktyce trudno – głównie ze względu na zróżnicowanie pakietów proponowanych przez firmy – dokonać jednoznacznej kategoryzacji i segmentacji dostępnej oferty rynkowej. Pozostając jednak przy zarysowanym podziale, spójrzmy na popularność poszczególnych grup produktów na rynku krajowym. W statystyce dominują wskazania oprogramowania SCADA/HMI – zarówno prostszego, do pracy w mniejszych instalacjach, jak też bardziej rozbudowanego. Następne pod względem liczby wskazań są: narzędzia do raportowania, bazodanowe i zintegrowane pakiety do zarządzania produkcją. Finalnie mamy narzędzia analityczne, w przypadku których, co warte odnotowania, zaobserwować można największy wzrost procentowy w stosunku do stanu sprzed dwóch i czterech lat.
Przemysł, energetyka, maszyny
Zastosowania oprogramowania dotyczą zarówno różnych sektorów przemysłu (motoryzacja, metalowy, spożywczy, różne branże procesowe), jak też m.in. energetyki, obszaru budynkowego czy wod-kan oraz naturalnie zastosowań maszynowych. To szerokie spektrum przekłada się na dużą liczbę aplikacji i zróżnicowanie potrzeb odbiorców. Również sami dostawcy działają często w kilku branżach jednocześnie, oferując oprogramowanie dostosowane do potrzeb tych rynków.
Wymienione powyżej sektory pojawiły się, choć w nieco innej kolejności, w zestawieniu wyników badań dotyczących rynku krajowego. W kontekście lokalnej gospodarki najważniejszymi branżami końcowymi są: energetyka, sektor spożywczy i chemiczny, branża wod-kan i maszynowa (OEM).
Igor Żukowicz-Szczepański
COPA-DATA Polska
Gdzie wykorzystywane jest oprogramowanie przemysłowe takie jak SCADA/HMI?
Systemy SCADA mają szereg zastosowań w nowoczesnym przemyśle. Są szczególnie ważne w branżach regulowanych przepisami i normami prawnymi, ale również wszędzie tam, gdzie zarząd chce udoskonalić produkcję i zoptymalizować koszty. Systemy SCADA są stosowane m.in. w branży energetycznej, farmaceutycznej, motoryzacyjnej oraz spożywczej.
Czego poszukują dzisiaj odbiorcy?
Klienci poszukują skalowanych systemów umożliwiających ich szybkie wdrożenie w środowisku produkcyjnym. Ważne jest, aby oprogramowanie spełniało specjalistyczne normy takie jak FDA 21 CFR część 11 czy aneks 11 do wytycznych GMP UE. Istotnym argumentem przy wyborze takiego oprogramowania są również możliwości komunikacyjne z różnymi protokołami przemysłowymi jak np.: MQTT, OPC UA, S7 TIA, Allen-Bradley ODVA, Modbus TCP, DLMS, BACnet oraz systemami jak np.: SAP ERP, Werum PAS-X.
Na co warto zwrócić uwagę przy wyborze dostawcy oprogramowania?
W tym przypadku warto sprawdzić, czy oferowane przez niego oprogramowanie umożliwia komunikację z posiadanym parkiem maszynowym. Najlepiej jest, gdy system SCADA ma nieograniczone możliwości komunikacyjne, co pozwala w przyszłości rozbudowywać park maszynowy w dowolny sposób – bez ograniczeń i tworzenia podziałów. Należy również zwrócić uwagę na archiwizowanie oraz bezpieczeństwo danych. Ważne jest, żeby system umożliwiał analizę zebranych danych za pomocą specjalistycznych raportów. Dostęp do danych powinien być możliwy z dowolnego autoryzowanego miejsca. Warto również sprawdzić referencję danego producenta w interesującej nas dziedzinie oraz to, jak długo działa na rynku oprogramowania. Wreszcie, przy wyborze oprogramowania, należy zwrócić uwagę na elastyczny i wysokiej jakości dział wsparcia technicznego, a także dopasowaną ofertę szkoleń.
Jak wdrażane jest Wasze oprogramowanie?
Jako producent oprogramowania opieramy nasz model biznesowy na współpracy z wykwalifikowanymi i zaangażowanymi organizacjami w globalnej sieci najróżniejszych specjalistów. Integratorzy systemów, producenci OEM i konstruktorzy maszyn zapewniają najlepsze możliwe wdrażanie oprogramowania zenon dla naszych klientów końcowych i tworzą fundament wspólnego sukcesu.
Sektor oprogramowania przemysłowego znajduje się na długoterminowej ścieżce rozwojowej, a sprzedaż pod względem wartościowym zwiększa się (z wyjątkiem okresów dekoniunktury i fluktuacji rynkowych). Tym, co w ostatnich latach odróżniało go od szerokiego rynku technologii przemysłowych – np. automatyki czy sterowania – był wpływ pandemii i jej skutków. Okres lockdownów miał ogromne reperkusje gospodarcze, aczkolwiek w obszarze oprogramowania przemysłowego trudno specjalnie mówić o negatywach. Wymogi pracy zdalnej i zapewniania reżimu sanitarnego niewątpliwie sprzyjały cyfryzacji, a wiele firm przyspieszało wdrożenia oraz rozbudowywało swoje możliwości w zakresie m.in. korzystania z urządzeń mobilnych czy pracy zdalnej. I działo się to wszędzie, niezależnie od sektora gospodarki.
Opisywany trend wzrostowy, na który nakłada się również wzrost inflacyjny, wyraźnie widać, gdy porównamy gromadzone przez nas od kilkunastu lat dane. O ile na początku zeszłej dekady wartość sektora związanego ze sprzedażą licencji i wdrażaniem systemów SCADA/HMI wynosiła od 35 do 50 mln zł rocznie, o tyle w ostatnich analizach publikowaliśmy kwoty wynoszące około 100 mln zł. Dokonując uśrednienia liczb proponowanych przez respondentów obecnego badania rynku, możemy podać wartość 160 mln zł, a nawet nieco większą, jeżeli uwzględnimy wskazania odstające.
Jeżeli chodzi o wartość całego rynku oprogramowania przemysłowego – od HMI i SCADA, poprzez oprogramowanie historian i bazodanowe, analityczne, aż po systemy zarządzania produkcją – to jego wielkość jest naturalnie większa. O ile? Podanie nawet przybliżonych wartości jest w tym przypadku trudne. Trzy lata temu respondenci sugerowali tu kwoty od 30 mln do miliarda, zaś średnia wyniosła 120 mln zł. W tym roku rozrzut wartości był podobny, natomiast średnia to 250 mln zł – i wartość tę bierzemy w nawias. Badanie nie miało cech poprawności statystycznej, a jego wynik można co najwyżej przyjąć jako kolejną, zgrubną informację.
Ważne trendy technologiczne
Rozwój rynku oprogramowania niewątpliwie wiąże się ze zmianami technologicznymi. W tym zakresie niewątpliwie ważnym pojęciem jest Big Data, z którym wiąże się przetwarzanie i analiza ogromnych, różnorodnych zbiorów danych. W przypadku przemysłu pozwala ona analizować procesy, zwiększać ich efektywność i zmniejszać koszty. Czy tak się dzieje? I tak, i nie. "Rosnące zainteresowanie tematyką Przemysłu 4.0 wiąże się z poznawaniem wartości płynącej z Big Data" – zauważa jeden z respondentów. Drugi zaś dodaje: "tematy związane z uczeniem maszynowym i AI cieszą się coraz większym zainteresowaniem np. w predictive maintenance".
Obydwa spostrzeżenia są słuszne, bowiem analiza jest bardzo często tematem integralnym z Przemysłem 4.0, a rozwiązania z tego obszaru są wdrażane w konkretnych, często specjalizowanych obszarach – jak utrzymanie ruchu. I finalnie kwestia opłacalności, racjonalności wdrożeń. "Granice Big Data są na razie na tyle mało sprecyzowane, że trudno o tym mówić klientom – łatwiej przedstawiać konkretne zagadnienia i przykłady rozwiązań, niż reklamować to hasłowo jako Big Data" – to trzecia, również słuszna opinia.
Jak wyglądają statystyki? Zasadniczo niczego nowego z nich się nie dowiadujemy. Głosy dotyczące popularności Big Data rozłożone są nadal w stosunku 50:50, jednocześnie cały czas średnio 4 na 10 osób uznaje, że tymi zagadnieniami interesują się raczej wybrane branże. Również nikt, ani jeden z respondentów, nie podał w wątpliwość sensowności zajmowania się tą tematyką w kontekście przemysłu.
Można sądzić, że dzisiaj – pomimo postępów w metodach analizy danych i rozwoju Przemysłu 4.0, cały czas przetwarzanie i wnioskowanie na podstawie dużych (nie mówiąc o ogromnych) zbiorów danych nie jest powszechne. Do tej tematyki na pewno najbliżej branżom procesowym i dużym firmom, gdzie potencjalne korzyści np. z optymalizacji produkcji i przetwarzania mogą być największe. Jednocześnie w wielu "standardowych" narzędziach pojawiają się funkcje dające coraz lepsze możliwości analizy (choć nie Big Data). Być może, wraz z popularyzacją algorytmów uczenia maszynowego i sztucznej inteligencji, to właśnie one przyniosą kolejne istotne zmiany. Być może również technologie te staną się na tyle popularne i łatwe do wykorzystania, że w kolejnej analizie nie będziemy już śledzili tematyki Big Data, a skupimy się na wnioskowaniu z wykorzystaniem AI. To wysoce prawdopodobne, patrząc na rozwój sztucznej inteligencji w ostatnich latach i miesiącach!
Dostawcy branżowi
Finalnie spójrzmy na rynek dostawców oprogramowania. W tym przypadku mamy do czynienia z relatywnie stałą grupą dobrze rozpoznawalnych firm. W raportach i analizach publikujemy typowo dane około 30 przedsiębiorstw. Obejmuje to większość głównych dostawców branżowych działających w polskim przemyśle.
Zestawione firmy tworzą dwie grupy podmiotów. Jedną są przedstawicielstwa producentów zagranicznych (lub producentów lokalnych) – takich jak m.in.: ABB, ASKOM, Beckhoff Automation, COPA-DATA Polska, Mitsubishi Electric, Phoenix Contact, Rockwell Automation, SEW-EURODRIVE oraz Siemens. Drugą tworzą dystrybutorzy, w przypadku których wymienić można przykładowo firmy: ASTOR, Elmark Automatyka, Multiprojekt Automatyka, RAControls, SABUR, VIX Automation. Część z tych przedsiębiorstw prowadzi również działalność wdrożeniową.
W tym miejscu dodajmy jeszcze jedną statystykę – mianowicie dotyczącą biznesu związanego z oferowaniem oprogramowania. Jej zawartość jest praktycznie identyczna jak w przypadku badania sprzed dwóch lat i można tu wyodrębnić trzy w miarę równorzędne segmenty: związane z oprogramowaniem standardowym, pakietami zaawansowanymi oraz z usługami wdrożeniowymi. Na tych trzech elementach dostawcy zarabiają najczęściej.
