OCENA ZGODNOŚCI

Prawdopodobnie najważniejszą zmianą jest kwestia dokonywania oceny zgodności maszyn. Podobnie jak wcześniej wymaga ona zaangażowania jednostki notyfikowanej w proces certyfikacji. W dyrektywie 2006/42/WE nie funkcjonuje natomiast znana z poprzednich przepisów procedura oceny zgodności w formie przekazania dokumentacji technicznej maszyny do jednostki notyfikowanej. Miała ona na celu jej przechowywanie oraz potwierdzenie przez jednostkę prawidłowości zastosowania norm zharmonizowanych w dokumentacji technicznej maszyny.

Obecnie stosuje się nową procedurę pełnego zapewnienia bezpieczeństwa, którą w swoim styczniowym komunikacie wyjaśniają przedstawiciele Urzędu Dozoru Technicznego. W przypadku gdy maszyna nie jest wymieniona w załączniku IV dyrektywy, producent musi zastosować procedurę oceny zgodności połączoną z kontrolą wewnętrzną wytwarzania maszyny.

W przypadku zaś gdy jest ona wymieniona w załączniku IV i została wyprodukowana zgodnie z normami zharmonizowanymi, stosuje się procedurę oceny zgodności połączoną z kontrolą wewnętrzną wytwarzania lub stosuje procedurę badania typu WE, lub procedurę pełnego zapewnienia jakości. Natomiast dla maszyn, które są wymienione we wspomnianym załączniku i nie zostały wyprodukowana zgodnie z normami zharmonizowanymi, producent stosuje procedurę badania typu WE lub procedurę pełnego zapewnienia jakości.

Ponieważ przepisy nowej dyrektywy weszły w życie bez okresu przejściowego, warto w tym miejscu przedstawić również komentarz Ministerstwa Gospodarki. Zgodnie z nim wprowadzanie do obrotu lub do użytkowania maszyn, które spełniały przepisy poprzednio obowiązującego rozporządzenia wprowadzającego do prawa krajowego przepisy dyrektywy maszynowej 98/37/WE, a nie spełniają przepisów nowego rozporządzenia z dnia 21 października 2008 (i dyrektywy 2006/42/WE), jest obecnie, po 29 grudnia 2009, naruszeniem obowiązujących przepisów, chyba że maszyny te będą zgodne z wymaganiami nowej dyrektywy i nowego rozporządzenia MG. Innymi słowy, wszystkie deklaracje zgodności wystawiane obecnie dla maszyn pierwszy raz wprowadzanych do obrotu (lub oddawanych do użytkowania) muszą zawierać odniesienie do dyrektywy 2006/42/WE.

ZMIANY W NORMACH

Dalsza część artykułu poświęcona jest normom związanym z bezpieczeństwem maszyn. W branży automatyki wprowadzenie nowej dyrektywy komentowane było od dawna, gdyż do istotnych tego skutków należało zastąpienie PN-EN 954-1 (czyli brak zharmonizowania z dyrektywą maszynową) przez PN-EN ISO 13849-1 (do klasyfikacji systemu bezpieczeństwa służy też PN-EN 62061, ale nie zastępuje ona formalnie wcześniej wymienionej normy). Tymczasem norma PN-EN 954- 1, którą opisywaliśmy w APA przy okazji raportów poświęconych bezpieczeństwu, stanowiła od lat podstawowy dokument stosowany przy określaniu wymaganej kategorii bezpieczeństwa maszyn.

Zawiera ona wymogi dotyczące elementów systemów sterowania (mechanicznych i elektrycznych), które związane są z bezpieczeństwem, a także różnorodne inne kwestie i wytyczne dla projektantów maszyn i systemów sterujących. Pozwala ona na określenie w sposób deterministyczny możliwości występowania awarii, a także wyznaczenie wymaganej kategorii bezpieczeństwa (wykorzystywało się tutaj też normę PN-EN 1050, obecnie korzysta się z PN-EN ISO 14121-1). Norma PN-EN 954-1 była jednak często krytykowana za braki związane m.in. z definiowaniem żywotności urządzeń, w tym możliwości wzięcia pod uwagę kwestii niezawodnościowych i prawdopodobieństwa awarii komponentów.

Powyższych wad nie ma PN-EN ISO 13849-1, która traktowana jest jako nowocześniejsza i pozwalająca na lepsze zapewnianie bezpieczeństwa. Obejmuje ona kilka obszarów techniki maszynowej – mechanikę, elektrykę, pneumatykę i hydraulikę, a także nie wymusza redundancji zabezpieczeń, gdy zastosowane elementy układu sterowania zapewniają wysoki poziom bezpieczeństwa.

Pozwala ona także na ujęcie w procesie ograniczania ryzyka kwestii takich jak zmiany awaryjności układu sterowania – np. w wyniku starzenia się jego elementów. Omawiana norma została zharmonizowana z zapisami nowej dyrektywy maszynowej i wprowadzono w niej narzędzia do probabilistycznej oceny funkcjonowania systemów. W szczególności mowa jest w niej o prawdopodobieństwie występowania błędów i częstotliwości użytkowania urządzeń.

W skutek tego istotną zmianą w stosunku do PN-EN 954-1 jest również przyporządkowywanie określonych PL w zależności od ryzyka, jakie stwarza maszyna. PL, czyli Performance Levels, to wprowadzone w nowej normie tzw. poziomy zapewnienia bezpieczeństwa, których określenie wymaga od projektantów maszyn wzięcia pod uwagę szeregu nowych parametrów dotyczących komponentów stosowanych w tworzonym systemie bezpieczeństwa (odsyłamy ponownie do szczegółowego opisu w raporcie publikowanym w zeszłym roku w lipcowym numerze APA).

Migracja do nowych norm nie jest jednak prosta. Problemem jest m.in. określanie cech systemów oraz odpowiednia interpretacja wyników. W szczególności w nowej normie pojawiają się tzw. parametry niezawodnościowe, które muszą być podawane przez producentów podzespołów i są niezbędne do wyliczania poziomów bezpieczeństwa. Danych takich nie podają wszyscy producenci, a w przypadku podawanych kłopotliwe i złożone matematycznie jest ich odpowiednie przeliczanie. Suma tych czynników powoduje, że wdrażanie nowych norm traktowane jest przez wiele firm jako trudne.

Warto w tym miejscu dodać, że pomniejszą zmianą było powstanie na bazie PN-EN 61508-1 (wyróżniała ona poziomy nienaruszalności bezpieczeństwa urządzeń SIL, lecz nie była zharmonizowana z dyrektywą maszynową) normy PN-EN 62061. Ta ostatnia rozszerza standaryzację komponentów stosowanych w zabezpieczeniach urządzeń elektrycznych i elektronicznych.

Bez zmian pozostały z kolei przepisy szczegółowe dotyczące procesu oceny ryzyka, takie jak te opisywane w normie PN-EN ISO 12100:2005. Z kolei PN-EN 1050 zastąpiona została przez PN-EN ISO 14121-1:2008, która jest zharmonizowana z nową dyrektywą maszynową. Należy dodać, że w roku bieżącym spodziewać się można opublikowania nowej normy EN ISO 12100, która połączy teksty EN ISO 12100-1, -2 oraz EN ISO 14121-1.