Zbuduj nowoczesne stanowisko pracy

Aby uniknąć dyskomfortu i zapobiec pogorszeniu się stanu zdrowia personelu, projekt stanowiska powinien w jednakowym stopniu uwzględniać potrzeby pracownika i wymagania produktu i/albo wykonywanych czynności. W związku z tym w pierwszej kolejności przeważnie analizowane są te drugie. Przykładowo na stanowisku montażowym ustalić trzeba, jakie minimalne wymiary powinien mieć stół roboczy, uwarunkowane rozmiarami obrabianego przedmiotu i jaki będzie najefektywniejszy sposób dostarczania materiałów lub podzespołów.

Następnie uwaga projektantów koncentruje się na pracowniku. Ich zadaniem jest m.in. ocena wysiłku, jakiego wymaga dane zadanie – na to, w jakim stopniu fizycznie obciąża personel, bezpieczniejsza będzie jego automatyzacja, częściowa albo całkowita.

Pod uwagę trzeba także wziąć to, kto będzie w danym miejscu pracował – inne wymagania mają osoby w pełni sprawne, a inne osoby o różnym stopniu niepełnosprawności. Ważne są oprócz tego inne cechy personelu, jak na przykład wzrost i płeć. Jednocześnie trzeba dołożyć starań, aby stanowisko było na tyle, na ile to możliwe, uniwersalne, tak by jeśli korzysta się z niego w pracy zmianowej, dobrze służyło wszystkim.

Część 1. Zasady ergonomii

Generalnie zaleca się, aby pracownik przybierał naturalną postawę, która nie wymaga skręcania szyi, pleców ani zginania nadgarstków. Zmniejsza to ilość stresu fizycznego wywieranego na ciało, zaś w przypadku gdy do wykonania zadania wymagana jest siła, w takiej pozycji mięśniom łatwiej jest ją wytworzyć. Powinno się również unikać pochylania głowy oraz szyi do przodu w celu patrzenia na wykonywane zadanie, gdyż wymaga to podparcia głowy przez mięśnie szyi, co po dłuższym czasie męczy. Z tego samego powodu nie jest zalecane zginanie tułowia do przodu, ponieważ w tej pozycji górna część ciała wymaga podtrzymywania przez mięśnie pleców i ramion. Trzeba unikać trzymania rąk powyżej poziomu serca i skręcania ciała. Powinno się także umożliwić zmianę pozycji i poruszanie się – dla ludzkiego ciała pozostawanie w jednym położeniu dłuższy czas jest stanem nienaturalnym, który hamuje krążenie krwi i dotlenianie mięśni. Przykładowe rozwiązanie to stanowisko umożliwiające naprzemienną pracę siedzącą i stojącą.

Generalnie zaleca się, aby pracownik przybierał naturalną postawę, która nie wymaga skręcania szyi, pleców ani zginania nadgarstków. Zmniejsza to ilość stresu fizycznego wywieranego na ciało, zaś w przypadku gdy do wykonania zadania wymagana jest siła, w takiej pozycji mięśniom łatwiej jest ją wytworzyć. Powinno się również unikać pochylania głowy oraz szyi do przodu w celu patrzenia na wykonywane zadanie, gdyż wymaga to podparcia głowy przez mięśnie szyi, co po dłuższym czasie męczy. Z tego samego powodu nie jest zalecane zginanie tułowia do przodu, ponieważ w tej pozycji górna część ciała wymaga podtrzymywania przez mięśnie pleców i ramion. Trzeba unikać trzymania rąk powyżej poziomu serca i skręcania ciała. Powinno się także umożliwić zmianę pozycji i poruszanie się – dla ludzkiego ciała pozostawanie w jednym położeniu dłuższy czas jest stanem nienaturalnym, który hamuje krążenie krwi i dotlenianie mięśni. Przykładowe rozwiązanie to stanowisko umożliwiające naprzemienną pracę siedzącą i stojącą.

Żeby spełnić te ogólne wytyczne, powinno się przestrzegać zasad ergonomii. Dotyczą one: wysokości stołu roboczego, ustawień krzesła, rozmieszczenia na blacie przedmiotów, którymi pracownik się posługuje, pola widzenia w przestrzeni roboczej oraz jej oświetlenia.

Jak dobrać wysokość stołu?

Pierwsza cecha stanowiska jest szczególnie ważna w przypadku pracy na stojąco, jeżeli bowiem stół będzie za niski, pracownik będzie musiał się pochylić, jeżeli natomiast będzie za wysoki, będzie on zmuszony podnieść ramiona. To spowoduje nadmierny nacisk na barki.

 

Rys. 1. Zalecane wysokości stołów roboczych w zależności od typu wykonywanej pracy

wzrostu pracownika oraz typu zadania, które na nim wykonuje. Jeżeli chodzi o pierwszy warunek, zakładając, że na stanowisku pracują osoby przeciętnego wzrostu, zalecana wysokość powierzchni roboczych wynosi 95‒110 cm od podłogi. W przypadku czynności, które wymagają dużej dokładności, stół powinien znajdować się 5‒10 cm poniżej wysokości łokcia.

W zadaniach sklasyfikowanych jako praca lekka powierzchnia robocza powinna być umieszczona pomiędzy 10 a 15 cm poniżej wysokości łokci. W czynnościach, w których używa się dużo siły, najlepiej, jeżeli blat znajduje się od 15 cm do 40 cm poniżej wysokości łokci.

Poza tym kilka innych czynników wpływa na optymalną wysokość stołu. Są to m.in.: wymagana ilość wolnej przestrzeni pod blatem, możliwa zmienność rozmiarów obrabianego przedmiotu i potrzeby w zakresie pola widzenia.

Praca na siedząco

Praca w pozycji siedzącej ma zalety i wady. Pierwsze to m.in.: możliwość uniknięcia nienaturalnej postawy, mniejsze zużycie energii i mniejsze obciążenie układu sercowo-naczyniowego. Wady pracy siedzącej to z kolei: ograniczona mobilność, brak możliwości użycia większej siły w pracach ręcznych oraz zagrożenie skrzywieniem kręgosłupa.

W pracy siedzącej wydajność pracownika również zależy od prawidłowej postawy. Generalnie łydki i uda osoby siedzącej na krześle powinny tworzyć kąt prosty. Zasada ta dotyczy także ramienia i przedramienia, chociaż w tym przypadku dopuszczalne jest, by kąt ten był nieco większy niż 90°. Stopy powinna z kolei trzymać płasko na podłodze.

Od krzesła wymaga się zatem, żeby umożliwiało pracę w takiej pozycji, bez względu na wzrost, wagę, budowę czy sprawność pracownika, jak też jej dopasowanie do warunków panujących na stanowisku, głównie wysokości stołu roboczego i rozmieszczenia na nim wyposażenia i pozostałych przedmiotów. Powinno również umożliwiać użytkownikowi jej łatwą zmianę, bez utraty podparcia.

Podział blatu na strefy

Zasad ergonomii należy także przestrzegać, planując rozmieszczenie wyposażenia i pozostałych przedmiotów, którymi operuje lub z których w jakikolwiek sposób korzysta pracownik (narzędzi, materiałów, pojemników). Naczelna zasada jest taka, żeby były łatwo dostępne i rozlokowane tak, aby znajdowały się w zasięgu osoby, która się nimi posługuje. Należy przy tym unikać obracania tułowia i ruchów ramion podczas sięgania po nie, zwłaszcza w przypadku ciężkich rzeczy, czyli o wadze powyżej 1 kilograma.

 

Rys. 2. Podział przestrzeni na blacie

Generalnie przestrzeń na stanowisku w zasięgu pracownika można podzielić na strefy. Pierwsza obejmuje obszar na wprost niego, który jest optymalny do pracy obiema rękami, gdyż sięgają tam bez dodatkowego wysiłku. Po obu stronach tej strefy trzeba umieszczać obiekty, po które sięga się zazwyczaj jedną ręką, jak narzędzia. W większym oddaleniu, z obydwu stron powinny się natomiast znajdować przedmioty, których używa się okazjonalnie, przykładowo w to miejsce można odkładać puste pojemniki.

Na przykład na stanowisku montażu zaleca się, żeby pojemniki z podzespołami umieszczać w pierwszej albo najwyżej w drugiej strefie. Im częściej pracownik będzie sięgał do danego pudełka, tym bliżej niego powinno się ono znajdować.

Kąty widzenia. oświetlenie

Przestrzeń na stanowisku roboczym można oprócz tego podzielić na strefy ze względu na zdolność widzenia. Wyróżnia się dwie. W pierwszej z nich, węższej, człowiek jest w stanie zobaczyć kilka obiektów jednocześnie, bez konieczności poruszania głową czy oczami. By zobaczyć przedmioty w drugiej, szerszej, która obejmuje pierwszą, wymagany jest już ruch gałki ocznej, lecz nie trzeba jeszcze obracać głowy. Poza strefą drugą obrót głowy jest już konieczny. Generalnie zaleca się, by ograniczać ruchy głowy oraz oczu, ponieważ rozprasza to pracownika i przy dłuższej pracy również męczy. Dotyczy to nie tylko rozmieszczenia przedmiotów, którymi operuje osoba pracująca na danym stanowisku, ale też jego trwałego wyposażenia. Przykładem są tabliczki informacyjne, które powinno się umieszczać na wysokości wzroku. Ten ostatni męczy również niewłaściwie oświetlenie.

Warto jest tu wspomnieć o jego wielorakiej roli – sztuczne światło na stanowiskach pracy oprócz tego, że pełni funkcję użytkową, doświetlając przestrzeń roboczą w dzień oraz pozwalając na pracę w nocy, wpływa również na samopoczucie i koncentrację pracowników, jak i zapobiega zaburzeniom rytmu okołodobowego przy pracy zmianowej. Projektując oświetlenie, należy zwrócić uwagę głównie na to, aby: unikać dużych kontrastów, olśnień, odblasków, migotania i dostosować natężenie światła do wymagań zadania.