Jak zapewnić bezpieczeństwo pracowników?

Pracownicy zakładów przemysłowych w miejscu pracy narażeni są na wypadki oraz choroby zawodowe. Pierwsze to zdarzenia następujące nagle w czasie oraz w związku z wykonywaną pracą, wywołane przez zewnętrzną przyczynę (techniczną, organizacyjną, personalną), powodujące śmierć poszkodowanego, na miejscu lub w ciągu pół roku od zdarzenia albo groźne urazy. Ostatnie to na przykład: utrata wzroku, słuchu, mowy, oszpecenie, ale też zagrażająca życiu choroba lub trwała choroba psychiczna. Choroby zawodowe to natomiast schorzenia, które są wymienione na oficjalnej liście takich przypadłości. Aktualnie znajdują się na niej m.in.: pylica, astma, choroba popromienna, zespół cieśni nadgarstka, choroba wibracyjna, nowotwory złośliwe, alergie, grzybica. Łączy je to, że są wynikiem wieloletniej ekspozycji na szkodliwe albo uciążliwe czynniki występujące w miejscu pracy lub wynikające ze sposobu jej wykonywania.

Od czego zacząć?

Aby chronić personel, trzeba rozpoznać zagrożenia w miejscu pracy, ponieważ pozwala to podjąć działania prewencyjne zapobiegające wypadkom i narażeniom na czynniki chorobotwórcze. W tym celu warto jest analizować statystyki wypadków i chorób zawodowych, na podstawie których można wnioskować o częstości ich występowania, najczęstszych powodach, sprzyjających okolicznościach i najbardziej narażonych na nie grupach pracowników (patrz ramka) Należy także poznać specyfikę zagrożeń. Chociaż wypadek rzadko ma jedną przyczynę, a częściej jest splotem kilku, czynniki niebezpieczne powinny znaleźć się na celowniku w pierwszej kolejności, warunkując środki ochronne oraz procedury postępowania. Dalej przedstawiamy wybrane z nich.

Jakie choroby zawodowe mają Polacy?   Rys. 1. Choroby zawodowe w Polsce w 2019 roku W 2019 zdiagnozowano 2065 przypadków chorób zawodowych – o 2,1% więcej niż w 2018. Najczęściej były to choroby zakaźne, pasożytnicze i ich następstwa (700), przede wszystkim borelioza (628) oraz pylice płuc (453). Stwierdzano oprócz tego choroby narządu głosu (268), obwodowego układu nerwowego (228), układu ruchu (89), trwały ubytek słuchu (75), choroby skórne (56), nowotwory (52), astmę (38), alergiczny nieżyt nosa (19), zespół wibracyjny (9), choroby wzroku (5), zatrucia (3), choroby wywołane promieniowaniem jonizującym (2). W porównaniu do 2018 potwierdzono więcej: pylic płuc (+61), chorób obwodowego układu nerwowego (+36) i chorób zakaźnych oraz pasożytniczych (+34). Odwrotna tendencja była widoczna w liczbie stwierdzonych ubytków słuchu (–36) oraz nowotworów złośliwych (–25). Najczęściej chorowali rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy (24%). Następną grupę stanowili operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (22%), głównie operatorzy maszyn oraz urządzeń wydobywczych i przetwórczych. Trzeci byli robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (22%), głównie robotnicy zajmujący się obróbką metali i mechanicy maszyn oraz robotnicy w przetwórstwie przemysłowym. Źródło informacji: Choroby zawodowe w Polsce w 2019 roku, Instytut Medycyny Pracy

Zagrożenia w przemyśle

Dzieli się je na trzy kategorie. Do pierwszej zalicza się uciążliwe. Narażenie na nie nie powoduje trwałego pogorszenia stanu zdrowia, urazów ani chorób zawodowych, są natomiast przyczyną dyskomfortu, złego samopoczucia, przemęczenia, które utrudniają wykonywanie obowiązków. Czynniki uznawane za szkodliwe wywołują choroby zawodowe, niebezpieczne to z kolei takie, których skutkiem są poważne urazy, choroby, a nawet śmierć. Podział ten nie jest jednoznaczny. Praktycznie oznacza to, że czynnik sklasyfikowany jako uciążliwy może zmienić swój charakter na szkodliwy, a potem na niebezpieczny. Granice między nimi są płynne i zależą od stopnia nasilenia i okoliczności, w jakich pracownik jest wystawiony na ich działanie (czasu i częstości ekspozycji, typu pracy, drogi wchłaniania) oraz jego podatności, która zależy od wieku, płci, stanu zdrowia.

Czynniki uciążliwe

Czynniki uciążliwe, pogarszające sprawność psychofizyczną zwykle wynikają z nieprzestrzegania zasad ergonomii oraz przepisów BHP. Można do nich zaliczyć obciążenie fizyczne spowodowane: wykonywaniem pracy przez dłuższy czas w jednej pozycji, zwłaszcza gdy jest nieprawidłowa, podnoszeniem i noszeniem ciężarów, wykonywaniem danej czynności za często. Obciążenie psychiczne z kolei jest zwykle spowodowane przez: stres, monotonność, konieczność stałego skupienia, nadmierny wysiłek umysłowy lub przeciwnie, skrajnie niski wysiłek intelektualny, powodujący po dłuższym czasie otępienie, świadomość dużej odpowiedzialności, brak wsparcia, brak kontaktów z innymi pracownikami.

Jak szkodzi hałas?

Czynniki szkodliwe i niebezpieczne miewają różny charakter. Przykład fizycznych to hałas, za niebezpieczne uważa się m.in. substancje oraz mieszaniny wybuchowe, łatwopalne, toksyczne, żrące, zaś biologiczne to różnego rodzaju mikroorganizmy. Źródłami hałasu w przemyśle jest większość maszyn oraz procesów. Warto dodać, że szkodliwe jest również oddziaływanie tego niesłyszalnego, na przykład infra- i ultradźwięków. Hałas może mieć skutki bezpośrednie lub pośrednie. Pierwsze to pogorszenie albo utrata słuchu w wyniku trwającej lata ekspozycji na dźwięki o natężeniu nieco powyżej bezpiecznej wartości (80‒85 dB) lub na skutek narażenia jednorazowego na bardzo głośny dźwięk, kilka, kilkanaście razy głośniejszy niż dopuszczalny, przykładowo w czasie wybuchu. Pośrednie skutki hałasu to z kolei dyskomfort, zmęczenie, stres.

Skutki wibracji

Czynniki fizyczne to także wibracje i pyły. Pierwsze działają na organizm na przykład w czasie używania narzędzi ręcznych lub przez podłoże, na które przenoszą się drgania maszyn. Wibracje miejscowe transmitowane są przez kończyny górne, na przykład podczas korzystania z ręcznych urządzeń udarowych. Drgania ogólne są z kolei przenoszone przez inne części ciała (stopy, plecy, miednicę) z podłogi albo z siedzenia. Długotrwałe narażenie na wibracje powoduje bóle kończyn, niedokrwienie, bóle kręgosłupa, zmiany zwyrodnieniowe stawów, zaburzenia czucia, równowagi, wzrokowe. Aby ich uniknąć nie można przekraczać bezpiecznych wartości, które w przypadku drgań miejscowych wynoszą 2,5 m/s², a ogólnych 0,5 m/s².

Dlaczego pyły szkodzą?

Szkodzi też duże zapylenie. Pyły działają na organizm w różny sposób. Na przykład organiczne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, arsenu, miedzi, cynku, chromu uczulają. Drażnią z kolei unoszące się w powietrzu cząstki węgla, szkła, żelaza i aluminium. Pyły kwarcu, azbestu, talku, kaolinu działają zwłókniająco. Przebywanie w pomieszczeniu o dużym stężeniu zawieszonych w powietrzu cząstek arsenu, chromu, niklu, azbestu, pyłów z wyprawionych skór czy drewna grozi zachorowaniem na nowotwór. Generalnie pyły podrażniają też oczy i błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Przykłady procesów pyłotwórczych to: obróbka metali, tkanin, drewna, produkcja i przetwórstwo substancji sypkich (mąka, cement). W ramce przedstawiamy też inne groźne czynniki, z których wystąpieniem trzeba się liczyć w przemyśle.

Wypadki przy pracy – statystyki W 2019 w wypadkach przy pracy zostało poszkodowanych 83 205 osób, o 1,3% mniej niż w 2018, w tym 184 w wypadkach śmiertelnych (13% mniej) i 396 w wypadkach ciężkich (25% mniej). Najliczniejszą grupę poszkodowanych stanowiły osoby w wieku 30–39 lat (25%) i 40–49 lat (24%), zaś najmniejszą osoby poniżej 17 lat (0,1%). Najczęściej wypadkom, przede wszystkim śmiertelnym i ciężkim, ulegali pracownicy ze stażem pracy krótszym niż rok (33%). Wypadki przy pracy w przemyśle Do największej liczby wypadków doszło, jak w 2018, w przemyśle (34%), w tym najczęściej przy produkcji: artykułów spożywczych (5,6%), wyrobów z metali (4,7%), wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (3,3%), samochodów (2,7%), mebli (2,6%). Ich główną przyczyną było nieprawidłowe zachowanie personelu. Najwięcej ofiar doznało urazu na skutek uderzenia przez obiekt w ruchu lub uderzenia w obiekt nieruchomy. W chwili wypadku najwięcej osób było w ruchu lub obsługiwało maszyny. Najwięcej było urazów kończyn górnych – były to głównie rany i powierzchowne urazy. Źródło informacji: Wypadki przy pracy w 2019 roku, Główny Urząd Statystyczny   Rys. 2. Główne przyczyny wypadków w przemyśle w 2019 roku   Rys. 3. Najczęstsze przyczyny urazów   Rys. 4. Czynności wykonywane w chwili wypadku   Rys. 5. Części ciała najczęściej doznające urazów   Rys. 6. Typy urazów