Co się zmienia dla układów sterowania?

Nowością w sekcji Układy sterowania – Bezpieczeństwo i niezawodność układów sterowania jest zastrzeżenie dotyczące układów sterowania maszyn lub produktów powiązanych o całkowicie lub częściowo samozmieniającym się zachowaniu lub samozmieniającej się logice układów, które są przeznaczone do działania na różnych poziomach autonomii.

Należy je projektować i wytwarzać tak, by nie mogły powodować wykonywania przez maszynę lub produkt powiązany działań wykraczających poza określone zadanie i przestrzeń ruchu. Oprócz tego możliwa musi być rejestracja danych dotyczących procesu podejmowania decyzji przez systemy bezpieczeństwa oparte na wykorzystaniu oprogramowania zawierające elementy związane z bezpieczeństwem realizujące funkcje bezpieczeństwa zawierającą elementy bezpieczeństwa, po wprowadzeniu maszyny lub produktu powiązanego do obrotu lub oddaniu jej do użytku, a dane te muszą być zachowywane przez rok od zgromadzenia, wyłącznie w celu wykazania zgodności maszyny lub produktu powiązanego z rozporządzeniem na uzasadniony wniosek właściwego organu krajowego.

Ważne również, by w każdej chwili można było skorygować maszynę lub produkt powiązany, by utrzymać ich inherentne bezpieczeństwo. Co więcej, w przypadku sterowania bezprzewodowego awaria łączności albo połączenia lub błędne połączenie nie mogą powodować sytuacji niebezpiecznej.

W sekcji dotyczącej elementów sterowniczych dopisano, że nie tylko przerwa w zasilaniu, ale też w połączeniu z siecią komunikacyjną, przywrócenie zasilania, ale także połączenia z siecią komunikacyjną po przerwie lub dowolnego rodzaju wahania w zasilaniu, jak również połączeniu z siecią komunikacyjną maszyny lub produktu powiązanego nie mogą prowadzić do sytuacji zagrożenia.

Co nowego w dokumentacji?

W załączniku III poruszono również temat autonomicznych maszyn mobilnych (patrz ramka). Z kolei załącznik IV dotyczy dokumentacji technicznej. Znaczącą zmianą jest to, że powinna zawierać kod źródłowy lub logikę programowania zawarte w oprogramowaniu odnoszącym się do bezpieczeństwa wykazujące zgodność maszyny lub produktu powiązanego z rozporządzeniem, udostępniane na uzasadniony wniosek właściwych organów krajowych, gdy jest to niezbędne, aby organy te mogły sprawdzić zgodność z zasadniczymi wymaganiami w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa określonymi w załączniku III. W przypadku maszyn lub produktów powiązanych sterowanych czujnikiem, zdalnie uruchamianych lub autonomicznych, jeżeli działaniami związanymi z bezpieczeństwem sterują dane z czujników, dokumentację techniczną należy uzupełnić o opis dotyczący, w stosownych przypadkach, charakterystyki ogólnej, zdolności i ograniczeń systemu, danych, opracowania, zastosowanych procesów badań i zatwierdzania. Analogiczne wymogi dotyczą dokumentacji technicznej maszyny nieukończonej.

Warto też wspomnieć o kluczowej zmianie, jaką jest dodanie nowej procedury oceny zgodności w oparciu o weryfikację jednostkową. Opisano ją w module G w załączniku X.

Instrukcje w wersji elektronicznej Zgodnie z nowym rozporządzeniem producenci zapewniają dołączenie do maszyn lub produktów powiązanych instrukcji obsługi i dostarczenie informacji określonych w załączniku III. Instrukcja może być udostępniona w postaci cyfrowej. Taka instrukcja obsługi oraz takie informacje jasno określają model produktu, do którego się odnoszą. W przypadku udostępnienia instrukcji obsługi w postaci cyfrowej producent powinien wskazać na maszynie albo produkcie powiązanym lub – gdy nie jest to możliwe – na opakowaniu albo w dokumencie towarzyszącym sposób uzyskania dostępu do instrukcji w postaci cyfrowej. Oprócz tego powinien prezentować ją w formacie umożliwiającym użytkownikom wydrukowanie i pobranie instrukcji obsługi oraz zapisanie jej na urządzeniu elektronicznym, co pozwala na dostęp do niej w dowolnym momencie, zwłaszcza podczas awarii maszyny albo produktu powiązanego. Wymóg ten ma też zastosowanie w razie, gdy instrukcje obsługi są włączone do oprogramowania maszyny lub produktu powiązanego. Co więcej, powinien udostępniać je online w przewidywanym cyklu życia maszyny lub produktu powiązanego oraz przez co najmniej 10 lat po wprowadzeniu maszyny albo produktu powiązanego do obrotu. Dodatkowo na żądanie użytkownika wyrażone w momencie zakupu producent musi dostarczyć bezpłatnie, w terminie miesiąca, instrukcję obsługi w formie papierowej. Trzeba też pamiętać o tym, że w przypadku maszyny lub produktu powiązanego przeznaczonych dla użytkowników nieprofesjonalnych lub które w dających się racjonalnie przewidzieć warunkach mogą wykorzystywać użytkownicy nieprofesjonalni, nawet jeżeli nie są dla nich przeznaczone, producent powinien dostarczyć, w formie papierowej, informacje dotyczące bezpieczeństwa, które mają istotne znaczenie dla oddania maszyny lub produktu powiązanego do użytkowania i korzystania z nich w bezpieczny sposób. Instrukcje obsługi, informacje dotyczące bezpieczeństwa oraz informacje określone w załączniku III muszą być sporządzane w języku łatwo zrozumiałym dla użytkowników, wskazanym przez zainteresowane państwo członkowskie, i muszą być jasne, zrozumiałe i czytelne.

O czym koniecznie pamiętać?

Podstawowa różnica między opisywanymi zaleceniami to typ dokumentu. Jak wiadomo, ten, który przestanie obowiązywać, był dyrektywą, którą zastąpi rozporządzenie. Poza różnicą w nazewnictwie ma to konsekwencje. Dyrektywy wymagają publikacji przepisów krajowych wprowadzających ich postanowienia w życie, natomiast rozporządzenia stosuje się bezpośrednio, bez konieczności ich wdrażania do prawa w poszczególnych państwach członkowskich. Jest to ogromne uproszczenie, które zapobiega mnożeniu przepisów unijnych i krajowych i ułatwia ich interpretację.

Jak się przygotować?

Pozostały więc trzy lata, aby się przygotować. Producenci maszyn i produktów powiązanych przez ten czas powinni się upewnić, czy i w jakim stopniu zamiana dyrektywy na rozporządzenie dotyczyć będzie urządzeń i elementów, które wprowadzają na rynek. Kluczowe jest sprawdzenie pod kątem swojego asortymentu, które konkretnie punkty rozporządzenia są nowością, które zostały usunięte w porównaniu z dyrektywą, a które jedynie zmodyfikowano i w jakim zakresie.

Dysponując taką wiedzą, należy następnie śledzić postępy prac organizacji normalizacyjnych w zakresie aktualizacji istotnych w danym przypadku norm zharmonizowanych z rozporządzeniem, przygotowując się jednocześnie na zmiany, które trzeba będzie w związku z tym wprowadzić. Dotyczyć one mogą m.in.: technicznych rozwiązań, o które trzeba będzie uzupełnić projekty maszyn, modyfikacji, które będą konieczne w ich dokumentacji technicznej, instrukcjach obsługi, deklaracji zgodności czy oznakowaniu oraz procedur oceny zgodności.

Wycofaniem dyrektywy maszynowej powinni się także zainteresować planujący uzupełnienie lub wymianę parku maszynowego. By uniknąć przykrych niespodzianek przy odbiorze maszyn, w przypadku gdy okażą się niezgodne z nowym rozporządzaniem, już na etapie składania zamówienia powinni skorelować harmonogram dostaw z datą jego wejścia w życie.

Monika Jaworowska